ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΥ ΑΓΙΟΤΗΤΑΣ
ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ
ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΟΡΤΑΣΜΟ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΗΜΕΡΑΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ
ΓΙΑ ΤΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ
1η Σεπτεμβρίου 2022
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές!
«Άκου τη φωνή της δημιουργίας», είναι το θέμα και η πρόσκληση της “Περιόδου της Δημιουργίας” αυτού του έτους. Η οικουμενική περίοδος αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου με την Παγκόσμια Ημέρα Προσευχής για τη Φροντίδα της Δημιουργίας και ολοκληρώνεται στις 4 Οκτωβρίου με την εορτή του Αγίου Φραγκίσκου. Είναι μια ειδική στιγμή για όλους τους χριστιανούς, για να προσευχηθούμε και να φροντίσουμε από κοινού τον κοινό μας οίκο. Αυτή η περίοδος, αρχικά εμπνευσμένη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, είναι μια ευκαιρία για να καλλιεργήσουμε τη δική μας «οικολογική μεταστροφή», μια μεταστροφή που την ενθάρρυνε ο Άγιος Ιωάννης Παύλος Β’ ως απάντηση στην «οικολογική καταστροφή» που είχε προαναγγείλει ο Άγιος Παύλος ΣΤ’ ήδη από το 19701.
Εάν μάθουμε να την ακούμε, παρατηρούμε στη φωνή της δημιουργίας ένα είδος ασυμφωνίας. Από τη μια είναι ένα γλυκό άσμα που αινεί τον αγαπητό μας Δημιουργό· από την άλλη είναι μια πικρή κραυγή που παραπονιέται για τη δική μας ανθρώπινη κακομεταχείριση.
Το γλυκό άσμα της δημιουργίας μάς καλεί να εφαρμόσουμε μια «οικολογική πνευματικότητα» (Εγκ. επιστ. Laudato si’ – Ευλογημένος να ‘σαι, 216), που στρέφει την προσοχή στην παρουσία του Θεού μέσα στον φυσικό κόσμο. Είναι μια πρόσκληση να θεμελιώσουμε την πνευματικότητά μας στην «αγαπητική συνειδητοποίηση ότι δεν είμαστε διαχωρισμένοι από τα άλλα δημιουργήματα, αλλά ότι σχηματίζουμε μαζί με τα άλλα όντα του σύμπαντος μια αξιοθαύμαστη παγκόσμια κοινωνία» (το αυτό, 220). Για τους μαθητές του Χριστού ιδιαιτέρως, αυτή η φωτεινή εμπειρία ενισχύει τη συνειδητοποίηση ότι «όλα έγιναν δι’ αυτού και χωρίς αυτόν δεν έγινε τίποτε από ό,τι υπάρχει» (Ιω 1,3). Κατ’ αυτή την Περίοδο της Δημιουργίας, ας ξαναρχίσουμε να προσευχόμαστε μέσα στον καθεδρικό ναό της δημιουργίας, απολαμβάνοντας τον «μεγαλειώδη κοσμικό χορό»2 αναρίθμητων δημιουργημάτων που ψάλλουν τους αίνους του Θεού. Ας ενωθούμε με τον Άγ. Φραγκίσκο της Ασίζης ψάλλοντας: «Ας αινείσαι, Κύριέ μου, με όλα τα δημιουργήματά σου» (βλ. Ωδή του αδελφού ήλιου). Ας ενωθούμε με τον ψαλμωδό ψάλλοντας: «οτιδήποτε αναπνέει ας αινεί τον Κύριο!» (Ψ 150,5).
Δυστυχώς, αυτό το γλυκό τραγούδι συνοδεύεται από μια πικρή κραυγή. Ή καλύτερα, από ένα χορό πικρών κραυγών. Πρώτη είναι η αδελφή μητέρα γη που κραυγάζει. Έρμαια των δικών μας καταναλωτικών υπερβολών, στενάζει και μας ικετεύει να σταματήσουμε τις καταχρήσεις μας και την καταστροφή μας. Εξαιτίας ενός «αυταρχικού ανθρωποκεντρισμού» Laudato si’ – Ευλογημένος να ‘σαι, 68), που βρίσκεται στους αντίποδες της κεντρικότητας του Χριστού στο έργο της δημιουργίας, αναρίθμητα είδη εξαφανίζονται, σταματώντας για πάντα τους ύμνους των δοξολογίας προς τον Θεό. Αλλά είναι επίσης οι φτωχότεροι από μας που κραυγάζουν. Εκτεθειμένη στην κλιματική κρίση, οι φτωχοί υποφέρουν χειρότερα από τις επιπτώσεις ξηρασίας, πλημμυρών, καταιγίδων και κυμάτων καύσωνα, που συνεχίζουν να γίνονται όλο και πιο έντονα και συχνά. Επίσης κραυγάζουν οι αδελφοί και οι αδελφές μας αυτόχθονων λαών. Εξαιτίας αρπακτικών οικονομικών συμφερόντων, τα προγονικά τους εδάφη κατακλύζονται και καταστρέφονται από κάθε πλευρά, υψώνοντας «μια κραυγή που φθάνει ως τον ουρανό» (Μετασυνοδ. Αποστ. Παραίν. Querida Amazonia, 9). Τέλος, φωνάζουν τα παιδιά μας. Απειλούμενα από έναν μυωπικό εγωισμό, οι έφηβοι ζητούν με αγωνία από εμάς τους ενηλίκους να κάνουμε όλα τα δυνατά για να προλάβουμε ή τουλάχιστον να περιορίσουμε την κατάρρευση των οικοσυστημάτων του πλανήτη μας.
Ακούγοντας τις πικρές αυτές κραυγές, οφείλουμε να μετανοήσουμε και να τροποποιήσουμε τους τρόπους ζωής και τα καταστρεπτικά συστήματα. Ήδη από την αρχή, η ευαγγελική πρόσκληση «Μετανοείτε, διότι είναι κοντά η βασιλεία των ουρανών!» (Μτ 3,2), καλώντας σε μια νέα σχέση με τον Θεό, συνεπάγεται επίσης μια διαφορετική σχέση με τους άλλους και με τη δημιουργία. Η κατάσταση υποβάθμισης του κοινού οίκου μας αξίζει την ίδια προσοχή όπως για άλλες παγκόσμιες προκλήσεις όπως η σοβαρή υγειονομική κρίση και οι πολεμικές συγκρούσεις. «Το να ζούμε την κλήση μας να είμαστε φύλακες του έργου του Θεού, είναι ουσιαστικό μέρος μια ύπαρξης ενάρετης, δεν αποτελεί κάτι προαιρετικό και ούτε μια δευτερεύουσα όψη της χριστιανικής εμπειρίας» (Laudato si’ – Ευλογημένος να ‘σαι, 217).
Ως άνθρωποι πίστεως, αισθανόμαστε περαιτέρω υπεύθυνοι να ενεργούμε, κατά τις καθημερινές συμπεριφορές μας, σε συντονισμό με αυτή την απαίτηση μεταστροφής. Αλλά αυτή δεν είναι μόνο ατομική: «Η οικολογική μεταστροφή που απαιτείται για να δημιουργήσουμε έναν δυναμισμό διαρκούς αλλαγής είναι επίσης μια μεταστροφή κοινοτική» (το αυτό, 219). Προς αυτή την προοπτική, ακόμη και η κοινότητα των εθνών καλείται να επιδοθεί, ιδιαίτερα κατά τις συναντήσεις των Ηνωμένων Εθνών που είναι αφιερωμένες στο περιβαλλοντικό ζήτημα, με πνεύμα ύψιστης συνεργασίας.
Η διάσκεψη κορυφής COP27 για το κλίμα, που θα πραγματοποιηθεί στην Αίγυπτο τον Νοέμβριο 2022, αντιπροσωπεύει την προσεχή ευκαιρία για να διευκολύνουμε όλοι μαζί μια αποτελεσματική πραγματοποίηση της Συμφωνίας των Παρισίων. Γι’ αυτό τον λόγο επίσης αποφάσισα πρόσφατα να συμμετάσχει η Αγία Έδρα, στο όνομα και για λογαριασμό του Κράτους του Βατικανού, στη Σύμβαση-Πλαίσιο του ΟΗΕ για τις Κλιματικές Αλλαγές και στη Συμφωνία των Παρισίων, με την ευχή να μπορέσει η ανθρωπότητα του 21ου αιώνα «να διατηρηθεί στη μνήμη για το γεγονός ότι ανέλαβε με γενναιοδωρία τις βαριές της ευθύνες» (το αυτό, 165). Το να επιτύχουμε τον στόχο των Παρισίων να περιορίσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό κελσίου είναι πολύ δεσμευτικό και απαιτεί την υπεύθυνη συνεργασία μεταξύ όλων των εθνών να παρουσιάσουν κλιματικά σχέδια, ή Καθορισμένες Συνεισφορές σε Εθνικό επίπεδο, περισσότερο φιλόδοξα, για να περιορίσουν στο μηδέν τις εκπομπές, καθαρές από αέρια του θερμοκηπίου, όσο το δυνατόν περισσότερο επειγόντως. Το ζήτημα είναι να «μετατρέψουμε» τα πρότυπα κατανάλωσης και παραγωγής, αλλά και τους τρόπους ζωής, προς μια κατεύθυνση που να σέβεται περισσότερο τη δημιουργία και την ολοκληρωμένη ανθρώπινη ανάπτυξη όλων των λαών, παρόντων και μελλοντικών, μια ανάπτυξη βασισμένη στην υπευθυνότητα, στη σύνεση/πρόληψη, στην αλληλεγγύη και στην προσοχή προς τους φτωχούς και στις μέλλουσες γενεές. Στη βάση όλων πρέπει να υπάρξει η συμμαχία ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον το οποίο, για μας τους πιστεύοντες, είναι καθρέπτης της «δημιουργικής αγάπης του Θεού, από τον οποίο προερχόμαστε και προς τον οποίο πορευόμαστε»3. Η μετάβαση που θα πραγματοποιηθεί από αυτή τη μεταστροφή δεν μπορεί να παραμελήσει τις απαιτήσεις της δικαιοσύνης, ιδιαίτερα των εργαζομένων που έχουν πληγεί περισσότερο από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.
Με τη σειρά της η διάσκεψη COP15 για τη βιοποικιλότητα, που θα πραγματοποιηθεί στον Καναδά τον Δεκέμβριο, θα προσφέρει στην καλή θέληση των κυβερνήσεων τη σημαντική ευκαιρία να υιοθετήσουν μια νέα πολύπλευρη συμφωνία για να σταματήσει η καταστροφή των οικοσυστημάτων και η εξάλειψη των ειδών. Σύμφωνα με την αρχαία σοφία των Ιωβηλαίων, έχουμε ανάγκη «να θυμόμαστε, να επανερχόμαστε, να αναπαυόμαστε και να αποκαθιστούμε»4. Για να σταματήσουμε την περαιτέρω κατάρρευση του «δικτύου της ζωής» – τη βιοποικιλότητα – που μας έδωσε ο Θεός, προσευχόμαστε και καλούμε τα έθνη να συμφωνήσουν πάνω σε τέσσερις αρχές κλειδί: 1.- να οικοδομήσουν μια σαφή ηθική βάση για τη μεταμόρφωση που έχουμε ανάγκη με σκοπό να διασώσουμε τη βιοποικιλότητα· 2.- να αγωνιστούν για να μη χαθεί η βιοποικιλότητα, να στηρίξουν τη διατήρηση και την επανάκτηση και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των ανθρώπων με τρόπο βιώσιμο· 3.- να προωθήσουν την παγκόσμια αλληλεγγύη, υπό το φως του γεγονότος ότι η βιοποικιλότητα είναι ένα αγαθό κοινό παγκόσμιο που απαιτεί μια κοινή δέσμευση· 4.- να θέσουν στο κέντρο τους ευάλωτους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των περισσότερο πληγέντων από την απώλεια της βιοποικιλότητας, όπως είναι οι αυτόχθονες πληθυσμοί, οι γέροντες και οι νέοι.
Το επαναλαμβάνω: «Θέλω να ζητήσω, στο όνομα του Θεού, από τις μεγάλες εξορυκτικές εταιρίες – μεταλλευτικές, πετρελαϊκές, δασικές, ακινήτων, αγροτικές-επισιτιστικές – να σταματήσουν να καταστρέφουν τα δάση, τους υγροβιοτόπους και τα βουνά, να πάψουν να μολύνουν τα ποτάμια και τις θάλασσες, να πάψουν να δηλητηριάζουν τους λαούς και τα τρόφιμα»5.
Δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε το «οικολογικό χρέος» (Laudato si’ – Ευλογημένος να ‘σαι, 51) των οικονομικά πλουσιότερων εθνών, που έχουν μολύνει περισσότερο κατά τους τελευταίους δύο αιώνες· αυτό ζητάει από αυτούς να πραγματοποιήσουν βήματα περισσότερο φιλόδοξα, τόσο κατά την COP27 όσο και κατά την COP15. Αυτό συνεπάγεται, εκτός από μια καθορισμένη δράση μέσα στα όριά τους, να τηρήσουν τις υποσχέσεις τους για οικονομική και τεχνική υποστήριξη προς τα οικονομικά ασθενέστερα έθνη, που ήδη υφίστανται το μεγαλύτερο βάρος της κλιματικής κρίσης. Επιπλέον, θα ήταν κατάλληλο να σκεφτούν κατεπειγόντως μια περαιτέρω οικονομική υποστήριξη για τη βιοποικιλότητα. Ακόμη και οι Χώρες οι λιγότερο πλούσιες έχουν σημαντικές ευθύνες αλλά «διαφοροποιημένες» (βλ. το αυτό, 52)· οι καθυστερήσεις των άλλων δεν μπορούν ποτέ να δικαιολογήσουν το έθνος του καθενός. Είναι ανάγκη να ενεργήσουν, όλοι, με αποφασιστικότητα. Φθάνουμε σε ένα «σημείο ρήξης» (βλ. το αυτό, 61).
Κατ’ αυτή την Περίοδο της Δημιουργίας, προσευχόμαστε ώστε οι διασκέψεις κορυφής COP27 και COP15 να μπορέσουν να ενώσουν την ανθρώπινη οικογένεια (βλ. το αυτό, 13) για να αντιμετωπίσει αποφασιστικά τη διπλή κρίση του κλίματος και του περιορισμού της βιοποικιλότητας. Ενθυμούμενοι την προτροπή του αγίου Παύλου να αγαλλόμαστε με όποιον χαίρετε και να κλαίμε με όποιον κλαίει (βλ. Ρωμ 12,15), ας κλάψουμε με την πιο πικρή κραυγή της δημιουργίας, ας την ακούσουμε και ας απαντήσουμε με τα γεγονότα, ώστε εμείς και οι μέλλουσες γενεές να μπορούμε ακόμη να χαιρόμαστε με το γλυκό άσμα ζωής και ελπίδας των δημιουργημάτων.
Ρώμη, Άγιος Ιωάννης στο Λατερανό, 16 Ιουλίου 2022,
Μνήμη της Αειπαρθένου Μαρίας του Όρους Καρμήλου
ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
1 Βλ. Ομιλία στη F.A.O., 16 Νοεμβρίου 1970.
2 Άγ. Ιωάννης Παύλος Β’, Γενική Ακρόαση, 10 Ιουλίου 2002.
3 Λόγος στη Συνάντηση «Πίστη και Επιστήμη προς την COP26», 4 Οκτωβρίου 2021.
4 Μήνυμα για την παγκόσμια Ημέρα Προσευχής για τη φροντίδα της δημιουργίας, 1 Σεπτεμβρίου 2020.
5 Βιντεομήνυμα προς τα λαϊκά κινήματα, 16 Οκτωβρίου 2021.