ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ
ΓΙΑ ΤΗΝ 106η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
2020
[27 Σεπτεμβρίου 2020]
Όπως ο Ιησούς Χριστός, έτσι και αυτοί αναγκάστηκαν να φύγουν.
Να υποδεχτούμε, προστατεύσουμε, προάγουμε και ενσωματώσουμε
τους εσωτερικά εκτοπισμένους.
Στην αρχή αυτού του έτους, στον λόγο μου προς τα μέλη του Διπλωματικού Σώματος που είναι διαπιστευμένα στην Αγία Έδρα, περιέλαβα το δράμα των εσωτερικά εκτοπισμένων ανάμεσα στις προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου: «Οι συγκρούσεις και οι ανθρωπιστικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, που επιδεινώθηκαν από τις κλιματικές αλλαγές, αυξάνουν τον αριθμό των εκτοπισμένων και πλήττουν άτομα που ζουν ήδη σε κατάσταση μεγάλης φτώχειας. Πολλές από τις χώρες που πλήττονται από αυτές τις καταστάσεις, δεν διαθέτουν επαρκείς δομές οι οποίες να επιτρέπουν την κάλυψη των αναγκών όσων έχουν εκτοπιστεί» (9 Ιανουαρίου 2020).
Το Τμήμα Μεταναστών και Προσφύγων του Γραφείου της Αγίας Έδρας για την Ολοκληρωμένη Ανθρώπινη Ανάπτυξη δημοσίευσε τις “Ποιμαντικές Κατευθυντήριες Οδηγίες για τους Εσωτερικά Εκτοπισμένους” (Πόλη του Βατικανού, 5 Μαΐου 2020), ένα έγγραφο που στοχεύει να εμπνεύσει και να εμψυχώσει τις ποιμαντικές δράσεις της Εκκλησίας σε αυτό το συγκεκριμένο πεδίο.
Για αυτούς τους λόγους, αποφάσισα να αφιερώσω αυτό το Μήνυμα στο δράμα των εσωτερικά εκτοπισμένων ατόμων, ένα συχνά αθέατο δράμα, το οποίο έχει επιδεινώσει η παγκόσμια κρίση που προκλήθηκε από την πανδημία του COVID-19. Αυτή η κρίση, πράγματι, λόγω της ορμητικότητας, της σοβαρότητας και της γεωγραφικής έκτασής της, επαναπροσδιόρισε πολλές άλλες ανθρωπιστικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που πλήττουν εκατομμύρια ανθρώπους, υποβιβάζοντας στο κάτω μέρος της ατζέντας των εθνικών πολιτικών τις διεθνείς πρωτοβουλίες και τη βοήθεια, οι οποίες είναι απαραίτητες και επείγουσες για τη διάσωση ανθρώπινων ζωών. Αλλά «αυτή δεν είναι η ώρα της λήθης. Η κρίση που αντιμετωπίζουμε ας μην μας κάνει να ξεχάσουμε τις πολλές άλλες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, οι οποίες μας μιλούν για τα βάσανα πάρα πολλών ανθρώπων» (Μήνυμα Urbi et Orbi, 12 Απριλίου 2020).
Υπό το φως των τραγικών γεγονότων που σηματοδότησαν το 2020, επεκτείνω αυτό το Μήνυμα, που είναι αφιερωμένο στους εσωτερικά εκτοπισμένους, σε όλους εκείνους οι οποίοι βίωσαν και συνεχίζουν να βιώνουν εμπειρίες ανέχειας, εγκατάλειψης, περιθωριοποίησης και απόρριψης εξαιτίας του COVID-19.
Θα ήθελα να ξεκινήσω από την εικόνα που ενέπνευσε τον Πάπα Πίο ΙΒ’ στη σύνταξη της Αποστολικής Διάταξης Exsul Familia (1 Αυγούστου 1952). Κατά τη φυγή στην Αίγυπτο, ο μικρός Ιησούς βιώνει, μαζί με τους γονείς του, την τραγική κατάσταση του εκτοπισμένου και του πρόσφυγα, «η οποία χαρακτηρίζεται από φόβο, αβεβαιότητα, ταλαιπωρία (βλ. Μτ 2,13-15· 19-23). Δυστυχώς, στις ημέρες μας, εκατομμύρια οικογένειες μπορούν να αναγνωρίσουν την κατάστασή τους σε αυτήν τη θλιβερή πραγματικότητα. Σχεδόν καθημερινά, η τηλεόραση και οι εφημερίδες δίνουν ειδήσεις για πρόσφυγες που διαφεύγουν από την πείνα, τον πόλεμο ή από άλλους σοβαρούς κινδύνους, αναζητώντας ασφάλεια και μια αξιοπρεπή ζωή για τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους» (Angelus, 29 Δεκεμβρίου 2013). Σε καθέναν από αυτούς είναι παρών ο Ιησούς, αναγκασμένος, όπως και στην εποχή του Ηρώδη, να φύγει για να σώσει τον εαυτό του. Στα πρόσωπά τους καλούμαστε να αναγνωρίσουμε το πρόσωπο του πεινασμένου, διψασμένου, γυμνού, αρρώστου, ξένου και φυλακισμένου Χριστού, ο οποίος μας ερωτά (βλ. Μτ 25,31-46). Αν τον αναγνωρίσουμε, θα είμαστε εμείς να τον ευχαριστήσουμε επειδή μπορέσαμε να τον συναντήσουμε, να τον αγαπήσουμε και να τον υπηρετήσουμε.
Οι εκτοπισμένοι άνθρωποι μας προσφέρουν αυτήν την ευκαιρία να συναντήσουμε τον Κύριο, «ακόμη κι αν τα μάτια μας δυσκολεύονται να τον αναγνωρίσουν: με σκισμένα ρούχα, με βρώμικα πόδια, με παραμορφωμένο πρόσωπο, με πληγές στο σώμα, αδυνατώντας να μιλήσει τη γλώσσα μας» (Ομιλία, 15 Φεβρουαρίου 2019). Πρόκειται για μια ποιμαντική πρόκληση, στην οποία καλούμαστε να απαντήσουμε με τα τέσσερα ρήματα που ανέφερα στο Μήνυμα για την ίδια ημέρα το 2018: να υποδεχτούμε, να προστατεύσουμε, να προάγουμε και να ενσωματώσουμε. Σε αυτά θα ήθελα τώρα να προσθέσω έξι ζεύγη ρημάτων που αντιστοιχούν σε πολύ συγκεκριμένες ενέργειες, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους σε μια σχέση αιτίου-αποτελέσματος.
Πρέπει να γνωρίσουμε για να κατανοήσουμε. Η γνωριμία είναι ένα απαραίτητο βήμα για την κατανόηση του άλλου. Ο ίδιος ο Ιησούς το διδάσκει στο επεισόδιο των μαθητών της Εμμαούς: «Καθώς μιλούσαν και συζητούσαν, τους πλησίασε ο ίδιος ο Ιησούς και βάδιζε μαζί τους. Τα μάτια τους όμως εμποδίζονταν, έτσι που να μην τον αναγνωρίζουν» (Λκ 24,15-16). Όταν μιλάμε για μετανάστες και εκτοπισμένους πολύ συχνά σταματάμε στους αριθμούς. Αλλά δεν πρόκειται για αριθμούς, πρόκειται για ανθρώπινα πρόσωπα! Αν τους συναντήσουμε, θα φτάσουμε να τους γνωρίσουμε. Και γνωρίζοντας τις ιστορίες τους, θα καταφέρουμε να τις κατανοήσουμε. Θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε, για παράδειγμα, ότι η επισφάλεια που με οδύνη βιώσαμε λόγω της πανδημίας είναι ένα σταθερό στοιχείο της ζωής των εκτοπισμένων.
Είναι απαραίτητο να γίνουμε πλησίον για να υπηρετήσουμε. Φαίνεται προφανές, αλλά συχνά δεν είναι. «Κάποιος όμως Σαμαρείτης που ταξίδευε, ήρθε προς το μέρος του, τον είδε και τον σπλαχνίστηκε. Πήγε κοντά του, άλειψε τις πληγές του με λάδι και κρασί και τις έδεσε καλά. Μάλιστα τον ανέβασε στο δικό του το ζώο, τον οδήγησε στο πανδοχείο και φρόντισε γι’ αυτόν» (Λκ 10,33-34). Οι φόβοι και οι προκαταλήψεις – πολλές προκαταλήψεις – μας κάνουν να απομακρυνόμαστε από τους άλλους και συχνά μας εμποδίζουν να «γίνουμε πλησίον», να γίνουμε κοντινοί σε αυτούς και να τους υπηρετήσουμε με αγάπη. Το να προσεγγίσουμε τον πλησίον σημαίνει συχνά να είμαστε πρόθυμοι να αναλάβουμε κινδύνους, όπως πολλοί γιατροί και νοσηλευτές μας δίδαξαν τους τελευταίους μήνες. Αυτό το να είμαστε εγγύς για να υπηρετήσουμε, υπερβαίνει την καθαρή αίσθηση του καθήκοντος. Ο Ιησούς μάς άφησε το καλύτερο παράδειγμα, όταν έπλυνε τα πόδια των μαθητών του: έβγαλε το ιμάτιο, ζώστηκε την ποδιά, γονάτισε και λέρωσε τα χέρια του (βλ. Ιω 13,1-15).
Για να συμφιλιωθούμε πρέπει να ακούσουμε. Ο ίδιος ο Θεός μάς διδάσκει ότι, στέλνοντας τον Υιό του στον κόσμο, θέλησε να ακούσει τον στεναγμό της ανθρωπότητας με ανθρώπινα αυτιά: «Τόσο πολύ αγάπησε ο Θεός τον κόσμο, ώστε παρέδωσε στον θάνατο τον μονογενή του Υιό, […] για να σωθεί ο κόσμος δι’ αυτού» (Ιω 3,16-17). Η αγάπη, η οποία συμφιλιώνει και σώζει, ξεκινά με την ακοή. Στον σημερινό κόσμο τα μηνύματα πολλαπλασιάζονται, όμως χάνεται η ικανότητα να ακούμε. Αλλά μόνο ακούγοντας ταπεινά και προσεκτικά τον άλλον, μπορούμε πραγματικά να συμφιλιωθούμε. Κατά τη διάρκεια του 2020, η σιωπή κυριάρχησε στους δρόμους μας για εβδομάδες. Μια δραματική και ανήσυχη σιωπή, η οποία ωστόσο μας έδωσε την ευκαιρία να ακούσουμε την κραυγή εκείνων που είναι πιο ευάλωτοι, των εκτοπισμένων και του σοβαρά ασθενούς πλανήτη μας. Και, ακούγοντας, έχουμε την ευκαιρία να συμφιλιωθούμε με τον πλησίον μας, με τόσους πολλούς παραπεταμένους ανθρώπους, με τον εαυτό μας και με τον Θεό, ο οποίος ποτέ δεν κουράζεται να μας προσφέρει το έλεος του.
Για να αναπτυχθούμε είναι απαραίτητο να μοιραστούμε. Η πρώτη χριστιανική κοινότητα είχε στην κοινοκτημοσύνη ένα από τα ιδρυτικά της στοιχεία: «Όλοι όσοι πίστεψαν είχαν μία καρδιά και μία ψυχή. Κανείς δεν θεωρούσε ότι κάτι από τα υπάρχοντά του ήταν δικό του, αλλά όλα τα είχαν από κοινού» (Πραξ 4,32). Ο Θεός δεν θέλησε οι πόροι του πλανήτη μας να είναι προς όφελος μόνο μερικών. Όχι, αυτό δεν το θέλησε ο Κύριος! Πρέπει να μάθουμε να μοιραζόμαστε για να αναπτυχθούμε μαζί, χωρίς να αφήσουμε κανέναν έξω. Η πανδημία μάς υπενθύμισε ότι είμαστε όλοι επάνω στην ίδια βάρκα. Η συνειδητοποίηση ότι έχουμε κοινές ανησυχίες και φόβους, μας έδειξε για άλλη μια φορά ότι κανείς δεν σώζεται μόνος του. Για να αναπτυχθούμε πραγματικά πρέπει να αναπτυχθούμε μαζί, να μοιραζόμαστε αυτά που έχουμε, όπως εκείνο το αγόρι που πρόσφερε στον Ιησού πέντε κρίθινα ψωμιά και δύο ψάρια… Και έφτασαν για πέντε χιλιάδες ανθρώπους (βλ. Ιω 6,1-15)!
Χρειάζεται να προκαλέσουμε την ενεργό συμμετοχή για να προάγουμε. Έτσι, πράγματι, έκανε ο Ιησούς με τη Σαμαρείτιδα (βλ. Ιω 4,1-30). Ο Κύριος πλησιάζει, την ακούει, μιλάει στην καρδιά της, για την οδηγήσει μετά στην αλήθεια και να τη μεταμορφώσει σε αγγελιοφόρο του Ευαγγελίου: «Ελάτε να δείτε έναν άνθρωπο που μου είπε όλα όσα έχω κάνει στη ζωή μου· μήπως αυτός είναι ο Μεσσίας;» (στ.29). Μερικές φορές, ο ενθουσιασμός να υπηρετήσουμε τους άλλους μας εμποδίζει να δούμε τον πλούτο τους. Αν θέλουμε αληθινά να προάγουμε τους ανθρώπους στους οποίους προσφέρουμε βοήθεια, πρέπει να προκαλέσουμε την ενεργό συμμετοχή τους και να τους κάνουμε πρωταγωνιστές της δικής τους ανάκαμψης. Η πανδημία μάς υπενθύμισε πόσο σημαντική είναι η συνυπευθυνότητα και ότι μόνο με τη συμβολή όλων – ακόμη και εκείνων που ανήκουν σε συχνά υποτιμημένες κατηγορίες – είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουμε την κρίση. Πρέπει να «βρούμε το θάρρος να ανοίξουμε χώρους όπου όλοι να μπορούν να αισθάνονται ότι είναι προσκαλεσμένοι και να επιτρέπουν νέες μορφές φιλοξενίας, αδελφοσύνης και αλληλεγγύης» (Σκέψεις στην Πλατεία Αγίου Πέτρου, 27 Μαρτίου 2020).
Είναι απαραίτητο να συνεργαστούμε για να οικοδομήσουμε. Αυτό προτείνει ο Απόστολος Παύλος στην κοινότητα της Κορίνθου: «Και τώρα, αδερφοί, σας ζητώ, στο όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, να είστε όλοι σύμφωνοι μεταξύ σας και να μην υπάρχουν ανάμεσά σας διαιρέσεις, αλλά να είστε ενωμένοι, με μία σκέψη και με ένα φρόνημα» (Α’Κορ 1,10). Η οικοδόμηση της Βασιλείας του Θεού είναι μια κοινή δέσμευση για όλους τους Χριστιανούς και γι’ αυτό είναι απαραίτητο να μάθουμε να συνεργαζόμαστε, χωρίς να αφήνουμε τον εαυτό μας να υποκύπτει στον πειρασμό της ζήλιας, των διαφωνιών και των διαιρέσεων. Και στο σημερινό ιστορικό πλαίσιο πρέπει να επαναληφθεί: «Δεν είναι ώρα για εγωισμούς, διότι η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι κοινή για όλους και δεν κάνει καμία διαφορά ανάμεσα τους ανθρώπους» (Μήνυμα Urbi et Orbi, 12 Απριλίου 2020). Για να διατηρήσουμε το κοινό μας σπίτι και να το κάνουμε όλο και περισσότερο να ομοιάζει στο αρχικό σχέδιο του Θεού, πρέπει να στρατευτούμε και να εγγυηθούμε τη διεθνή συνεργασία, την παγκόσμια αλληλεγγύη και την τοπική δέσμευση, χωρίς να αφήσουμε έξω κανέναν.
Θα ήθελα να ολοκληρώσω με μια προσευχή εμπνευσμένη από το παράδειγμα του Αγίου Ιωσήφ, ιδίως όταν αναγκάστηκε να φύγει στην Αίγυπτο για να σώσει το Θείο Βρέφος.
Πατέρα, εσύ εμπιστεύτηκες στον Άγιο Ιωσήφ ό,τι είχες πιο πολύτιμο: το Θείο Βρέφος και τη μητέρα του, για να τους προστατεύσεις από τους κινδύνους και τις απειλές των μοχθηρών.
Χορήγησε και σ’ εμάς να λάβουμε την προστασία και τη βοήθειά του. Αυτός, ο οποίος βίωσε τα δεινά εκείνων που παίρνουν τον δρόμο της προσφυγιάς εξαιτίας του μίσους των ισχυρών, κάνε να μπορέσει να παρηγορήσει και να προστατεύσει όλους τους αδελφούς και τις αδελφές μας, που, λόγω των πολέμων, της φτώχειας και των αναγκών, εγκαταλείπουν το σπίτι τους και τη γη τους για να αρχίσουν την πορεία ως πρόσφυγες σε ασφαλέστερα μέρη.
Βοηθήσέ τους, δια της μεσιτείας του, να έχουν τη δύναμη να συνεχίσουν, δώσε τους την ενίσχυση την ώρα της θλίψης, το θάρρος την ώρα της δοκιμασίας.
Δώσε, σε όποιον τους υποδέχεται, λίγη από την τρυφερότητα αυτού του δίκαιου και σοφού πατέρα, ο οποίος αγάπησε τον Ιησού σαν πραγματικό υιό και υποστήριξε την Μαρία κατά τη διάρκεια της πορείας τους.
Αυτός, που κέρδιζε το ψωμί με τη δουλειά των χεριών του, είθε να προνοήσει για εκείνους στους οποίους η ζωή έχει πάρει τα πάντα, και να τους δώσει την αξιοπρέπεια μιας εργασίας και την ηρεμία μιας κατοικίας.
Σου του ζητούμε δια του Ιησού Χριστού, του Υιού σου, τον οποίο ο Άγιος Ιωσήφ έσωσε μέσω της φυγής στην Αίγυπτο, και δια της μεσιτείας της Αειπαρθένου Μαρίας, την οποία αυτός αγάπησε ως πιστός νυμφίος σύμφωνα με το θέλημά σου. Αμήν.
Ρώμη, Άγιος Ιωάννης στο Λατερανό, 13 Μαΐου 2020, Μνήμη της Παναγίας Αειπαρθένου Μαρίας της Φάτιμα.
+ Φραγκίσκος
————————————–
Μετάφραση: π.Λέων Κισκίνης