ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ
ΓΙΑ ΤΗΝ
56η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ
1η ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2023
Κανείς δεν μπορεί να σωθεί από μόνος του.
Ξαναρχίζοντας μετά τον Covid-19
για να χαράξουμε μαζί μονοπάτια ειρήνης
«Σχετικά με τους χρόνους και τους καιρούς, αδέλφια, δεν έχετε ανάγκη να σας γράψω. Διότι εσείς οι ίδιοι γνωρίζετε ακριβώς ότι η ημέρα του Κυρίου έρχεται σαν κλέφτης μες τη νύκτα» (1Θεσ. 5,1-2).
1. Με αυτά τα λόγια ο Απόστολος Παύλος καλούσε την κοινότητα της Θεσσαλονίκης να μείνει ακλόνητη με τα πόδια και την καρδιά στερεωμένα στη γη, ικανή να κοιτάξει προσεκτικά την πραγματικότητα και τα γεγονότα της ιστορίας. Επομένως, ακόμα κι αν τα γεγονότα της ύπαρξής μας φαίνονται τόσο τραγικά και νιώθουμε στρυμωγμένοι στο σκοτεινό και δύσκολο τούνελ της αδικίας και του πόνου, καλούμαστε να κρατήσουμε την καρδιά μας ανοιχτή στην ελπίδα, έχοντας εμπιστοσύνη στον Θεό που γίνεται παρών, μας συνοδεύει με τρυφερότητα, μας στηρίζει στις προσπάθειές μας και κυρίως κατευθύνει την πορεία μας. Για τον λόγο αυτόν ο Άγιος Παύλος προτρέπει συνεχώς την κοινότητα να είναι σε εγρήγορση, αναζητώντας το καλό, τη δικαιοσύνη και την αλήθεια: «Οπότε ας μην κοιμόμαστε όπως κάνουν οι υπόλοιποι, αλλά ας γρηγορούμε και ας είμαστε νηφάλιοι» (5,6). Είναι μια πρόσκληση να μείνουμε ξύπνιοι, να μην εγκλωβιστούμε στον φόβο, τον πόνο ή την παραίτηση, να μην υποκύψουμε σε περισπασμούς, να μην αποθαρρυνθούμε, αλλά αντίθετα να είμαστε σαν άγρυπνοι φρουροί για να αδράξουμε το πρώτο φως της αυγής, ειδικά στις πιο σκοτεινές ώρες.
2. Η Covid-19 μας βύθισε στο σκοτάδι της νύχτας, αποσταθεροποιώντας την καθημερινή μας ζωή, ανατρέποντας τα σχέδια και τις συνήθειές μας, ανατρέποντας τη φαινομενική ηρεμία ακόμη και των πιο προνομιούχων κοινωνιών, προκαλώντας αποπροσανατολισμό και ταλαιπωρία, προκαλώντας τον θάνατο πολλών αδελφών μας.
Ωθούμενοι στη δίνη των ξαφνικών προκλήσεων και σε μια κατάσταση που δεν ήταν απολύτως ξεκάθαρη, ακόμη και από επιστημονική άποψη, ο κόσμος της υγείας έχει κινητοποιηθεί για να καταπραΰνει τον πόνο πολλών και να προσπαθήσει να τους θεραπεύσει καθώς και οι πολιτικές αρχές από την πλευρά τους, οι οποίες έλαβαν σημαντικά μέτρα οργάνωσης και διαχείρισης της έκτακτης ανάγκης.
Μαζί με τις σωματικές εκδηλώσεις, ο Covid-19 έχει προκαλέσει, ακόμη και με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, μια γενική δυσφορία που έχει συγκεντρωθεί στις καρδιές πολλών ανθρώπων και οικογενειών, με διόλου ευκαταφρόνητες συνέπειες, που τροφοδοτούνται από μεγάλες περιόδους απομόνωσης και διάφορους περιορισμούς της ελευθερίας.
Επιπλέον, δεν μπορούμε να ξεχάσουμε το πώς η πανδημία έχει αγγίξει κάποια νευραλγικά σημεία στην κοινωνική και οικονομική τάξη, αναδεικνύοντας αντιφάσεις και ανισότητες. Έχει απειλήσει την εργασιακή ασφάλεια πολλών και επιδείνωσε την ολοένα και πιο διαδεδομένη μοναξιά στις κοινωνίες μας, ιδιαίτερα αυτή των πιο αδύναμων και των φτωχών. Η σκέψη μας πάει στα εκατομμύρια των άτυπων εργαζομένων σε πολλά μέρη του κόσμου, που έμειναν χωρίς δουλειά και χωρίς καμία υποστήριξη καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου του περιορισμού.
Τα άτομα και η κοινωνία σπάνια προοδεύουν σε καταστάσεις που δημιουργούν μια τέτοια αίσθηση ήττας και πικρίας: στην πραγματικότητα, αποδυναμώνουν τις προσπάθειες που γίνονται για την ειρήνη και προκαλούν κοινωνικές συγκρούσεις, απογοητεύσεις και διάφορες μορφές βίας. Υπό αυτή την έννοια, η πανδημία φαίνεται να έχει αναστατώσει ακόμη και τις πιο ειρηνικές περιοχές του κόσμου μας, αναδεικνύοντας αμέτρητες αδυναμίες.
3. Μετά από τρία χρόνια, είναι καιρός να αφιερώσουμε λίγο χρόνο για να αναρωτηθούμε, να μάθουμε, να αναπτυχθούμε και να αφήσουμε τους εαυτούς μας να μεταμορφωθούν, ως άτομα και ως κοινότητα· μια προνομιούχος στιγμή προετοιμασίας για την «ημέρα του Κυρίου». Μου δόθηκε η ευκαιρία να επαναλάβω αρκετές φορές ότι από τις κρίσεις δεν βγαίνουμε ποτέ ίδιοι: βγαίνουμε ή καλύτεροι ή χειρότεροι. Σήμερα καλούμαστε να αναρωτηθούμε: τι μάθαμε από την πανδημία; Ποια νέα μονοπάτια θα πρέπει να ακολουθήσουμε για να εγκαταλείψουμε τις αλυσίδες των παλιών μας συνηθειών, για να προετοιμαστούμε καλύτερα, να τολμήσουμε την ανανέωση; Ποια σημάδια ζωής και ελπίδας μπορούμε να αδράξουμε για να προχωρήσουμε και να προσπαθήσουμε να κάνουμε τον κόσμο μας καλύτερο;
Σίγουρα, έχοντας βιώσει από πρώτο χέρι την εύθραυστη κατάσταση που διακρίνει την ανθρώπινη πραγματικότητα και την προσωπική μας ύπαρξη, μπορούμε να πούμε ότι το μεγαλύτερο μάθημα που μας αφήνει ως κληρονομιά ο Covid-19, είναι η συνειδητοποίηση ότι χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον, ότι ο μεγαλύτερος αλλά και πιο εύθραυστος θησαυρός μας, είναι η ανθρώπινη αδελφοσύνη που βασίζεται στην κοινή θεϊκή υιική κατάσταση, επειδή κανείς δεν μπορεί να σωθεί από μόνος του. Είναι επείγον λοιπόν να αναζητήσουμε και να προωθήσουμε μαζί τις παγκόσμιες αξίες που χαράσσουν το μονοπάτι της ανθρώπινης αδελφοσύνης. Μάθαμε επίσης ότι η εμπιστοσύνη στην πρόοδο, την τεχνολογία και τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης όχι μόνο ήταν υπερβολική, αλλά έχει μετατραπεί σε μια ατομικιστική και ειδωλολατρική μέθη, υπονομεύοντας την επιθυμητή εγγύηση δικαιοσύνης, ομοψυχίας και ειρήνης. Στους γρήγορους ρυθμούς του κόσμου μας, πολύ συχνά τα εκτεταμένα προβλήματα των ανισορροπιών, των αδικιών, της φτώχειας και της περιθωριοποίησης τροφοδοτούν τα δεινά και τις συγκρούσεις και προκαλούν βία, ακόμη και πολέμους.
Ενώ από τη μια πλευρά η πανδημία τα έχει αναδείξει όλα αυτά, από την άλλη μπορέσαμε να κάνουμε θετικές ανακαλύψεις: μια ευεργετική επιστροφή στην ταπεινοφροσύνη· μια αναπροσαρμογή του μεγέθους ορισμένων καταναλωτικών ισχυρισμών· μια ανανεωμένη αίσθηση αλληλεγγύης που μας ενθαρρύνει να βγούμε από τον εγωισμό μας για να ανοιχτούμε προς τα βάσανα και στις ανάγκες των άλλων· καθώς και σε ορισμένες περιπτώσεις μια πραγματικά ηρωική δέσμευση πολλών ανθρώπων που διέθεσαν τον εαυτό τους, για να μπορέσουν όλοι να ξεπεράσουν με τον καλύτερο τρόπο το δράμα της έκτακτης ανάγκης.
Από αυτή την εμπειρία συνειδητοποιούμε το κάλεσμα προς όλους τους λαούς και τα έθνη για να ξαναβάλουν στο κέντρο τη λέξη «μαζί». Πράγματι με αδελφοσύνη και αλληλεγγύη μαζί, οικοδομούμε την ειρήνη, εγγυόμαστε τη δικαιοσύνη, ξεπερνάμε τα πιο οδυνηρά γεγονότα. Στην πραγματικότητα οι πιο αποτελεσματικές απαντήσεις στην πανδημία ήταν αυτές που είδαν κοινωνικές ομάδες, δημόσιους και ιδιωτικούς θεσμούς και διεθνείς οργανισμούς να ενώνονται για να ανταποκριθούν στην πρόκληση, αφήνοντας τα συμφέροντα κατά μέρος. Μόνο η ειρήνη που πηγάζει από την αδελφική και ανιδιοτελή αγάπη μπορεί να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε προσωπικές, κοινωνικές και παγκόσμιες κρίσεις.
4. Την ίδια στιγμή, όταν αρχίσαμε να ελπίζουμε ότι τα χειρότερα της Covid-19 είχαν ξεπεραστεί, μια νέα τρομερή καταστροφή έπεσε πάνω στην ανθρωπότητα. Γίναμε μάρτυρες μιας άλλης μάστιγας: ενός άλλου πολέμου, εν μέρει συγκρίσιμου με την Covid-19, παρακινούμενου από ένοχες ανθρώπινες επιλογές. Ο πόλεμος στην Ουκρανία θερίζει αθώα θύματα και σκορπίζει αβεβαιότητα, όχι μόνο για όσους πλήττονται άμεσα από αυτόν αλλά για όλους με έναν ευρέως διαδεδομένο και αδιάκριτο τρόπο, ακόμη και για εκείνους που χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, υφίστανται τις παράπλευρες επιπτώσεις του – αρκεί να σκεφτούμε μόνο τα προβλήματα με το σιτάρι και τις τιμές των καυσίμων.
Σίγουρα δεν είναι αυτή η μετά-Covid εποχή που ελπίζαμε ή περιμέναμε. Στην πραγματικότητα αυτός ο πόλεμος, μαζί με όλες τις άλλες συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο, αντιπροσωπεύει μια ήττα για όλη την ανθρωπότητα και όχι μόνο για τα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη. Ενώ έχει βρεθεί εμβόλιο για τον Covid-19, δεν έχουν βρεθεί ακόμη επαρκείς λύσεις για τον πόλεμο. Ο ιός του πολέμου είναι πιο δύσκολο να εξολοθρευθεί σε σχέση με αυτούς που χτυπούν τον ανθρώπινο οργανισμό γιατί δεν προέρχεται από έξω, αλλά μέσα από την διεφθαρμένη από την αμαρτία καρδιά του ανθρώπου (πρβλ. Ευαγγέλιο κατά Μάρκον 7,17-23).
5. Τι μας ζητείται λοιπόν, να κάνουμε; Πρώτα απ’ όλα, να επιτρέψουμε την αλλαγή στην καρδιά μας από την έκτακτη ανάγκη που βιώσαμε, δηλαδή να επιτρέψουμε στον Θεό μέσα από αυτήν την ιστορική στιγμή, να μεταμορφώσει τα συνηθισμένα μας κριτήρια για την ερμηνεία του κόσμου και της πραγματικότητας. Δεν μπορούμε πλέον να σκεφτόμαστε μόνο τη διατήρηση των προσωπικών ή εθνικών μας συμφερόντων. Πρέπει να σκεφτόμαστε τον εαυτό μας υπό το πρίσμα του κοινού καλού, με μια αίσθηση κοινότητας ή ως ένα «εμείς» ανοιχτό στην παγκόσμια αδελφοσύνη. Δεν μπορούμε να επιδιώκουμε μόνο την προστασία του εαυτού μας, αλλά είναι καιρός να δεσμευτούμε για τη θεραπεία της κοινωνίας και του πλανήτη μας, βάζοντας τα θεμέλια για έναν πιο δίκαιο και ειρηνικό κόσμο, αφοσιωμένο στην αναζήτηση ενός αγαθού που να είναι πραγματικά κοινό.
Για να το κάνουμε αυτό μετά την έκτακτη ανάγκη του Covid-19 και να ζήσουμε καλύτερα, δεν μπορεί να αγνοηθεί ένα θεμελιώδες γεγονός: οι τόσες ηθικές, κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές κρίσεις που βιώνουμε είναι όλες αλληλένδετες και αυτό που βλέπουμε ως μεμονωμένα προβλήματα είναι στην πραγματικότητα η αιτία ή η συνέπεια του ενός στον άλλο. Καλούμαστε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις του κόσμου μας με υπευθυνότητα και συμπόνια. Πρέπει να επανεξετάσουμε τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας για όλους. Να προωθήσουμε ειρηνευτικές ενέργειες για τον τερματισμό των συγκρούσεων και των πολέμων που συνεχίζουν να προκαλούν θύματα και φτώχεια. Να φροντίσουμε συντονισμένα για το κοινό μας σπίτι εφαρμόζοντας σαφή και αποτελεσματικά μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Να καταπολεμήσουμε τον ιό της ανισότητας και να εγγυηθούμε πρόσβαση για όλους στην τροφή και στην αξιοπρεπή εργασία, υποστηρίζοντας όσους δεν έχουν ούτε τον κατώτατο μισθό και αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες. Το σκάνδαλο των πεινασμένων λαών μας πληγώνει. Χρειάζεται με κατάλληλες πολιτικές να αναπτύξουμε, την υποδοχή και την ένταξη, ειδικά απέναντι στους μετανάστες και σε αυτούς που ζουν ως άχρηστοι μέσα στις κοινωνίες μας. Μόνο δίνοντας τον εαυτό μας σε αυτές τις καταστάσεις, με μια αλτρουιστική επιθυμία εμπνευσμένη από την άπειρη και φιλεύσπλαχνη αγάπη του Θεού, θα μπορέσουμε να οικοδομήσουμε έναν νέο κόσμο και να βοηθήσουμε στην οικοδόμηση της Βασιλείας του Θεού, που είναι η Βασιλεία της αγάπης, της δικαιοσύνης και της ειρήνης.
Μοιραζόμενος αυτούς τους προβληματισμούς, ελπίζω ότι τη νέα χρονιά θα μπορέσουμε να συμπορευθούμε αποτιμώντας όσα μπορεί να μας διδάξει η ιστορία. Τις καλύτερες ευχές μου στους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων, στους αρχηγούς διεθνών οργανισμών, στους ηγέτες των διαφόρων θρησκειών. Εύχομαι σε όλους τους άνδρες και τις γυναίκες καλής θελήσεως ως τεχνίτες της ειρήνης να χτίσουν, ημέρα με την ημέρα, μια Καλή Χρονιά!
Η Αειπάρθενος Μαρία, Μητέρα του Ιησού και Βασίλισσα της Ειρήνης, ας μεσιτεύει για μας και για όλο τον κόσμο.
Από το Βατικανό, 8 Δεκεμβρίου 2022
Φραγκίσκος
Μετάφραση: Στανίσλαος Στουραΐτης