ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΤΕΡΑ
ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ
ΓΙΑ ΤΗΝ
54η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΕΙΡΗΝΗΣ
1η ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2021
Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΩΣ ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ
1. Καθώς πλησιάζει το Νέο Έτος, θέλω να απευθύνω τους πιο θερμούς χαιρετισμούς μου στους Αρχηγούς των Κρατών και των Κυβερνήσεων, τους υπευθύνους των διεθνών Οργανισμών, τους πνευματικούς ηγέτες και τους πιστούς των διαφόρων θρησκειών, στους άνδρες και τις γυναίκες καλής θελήσεως. Εκφράζω τις ειλικρινείς ευχές μου σε όλους, ώστε αυτό το έτος η ανθρωπότητα να προχωρήσει στον δρόμο της αδελφοσύνης, της δικαιοσύνης και της ειρήνης μεταξύ των προσώπων, των κοινοτήτων, των λαών και των κρατών.
Το 2020 σημαδεύτηκε από τη μεγάλη υγειονομική κρίση της νόσου Covid-19, η οποία μεταμορφώθηκε σε ένα πολυσχιδές και παγκόσμιο φαινόμενο, επιδεινώνοντας ήδη αλληλένδετες κρίσεις όπως αυτές του κλίματος, των τροφίμων, της οικονομίας και της μετανάστευσης, και προκαλώντας μεγάλη ταλαιπωρία και πολλές δυσκολίες. Σκέφτομαι προπάντων αυτούς που έχασαν κάποιο μέλος της οικογένειάς τους ή ένα αγαπημένο τους πρόσωπο, αλλά και εκείνους που έμειναν άνεργοι. Μια ξεχωριστή σκέψη πηγαίνει στους γιατρούς, το νοσηλευτικό προσωπικό, τους φαρμακοποιούς, τους ερευνητές, τους εθελοντές, τους ιερείς στα νοσοκομεία και τους υπαλλήλους των νοσοκομείων και των κέντρων υγείας, οι οποίοι έκαναν, και συνεχίζουν να κάνουν, μεγάλες θυσίες, ως το σημείο κάποιοι από αυτούς να χάσουν τη ζωή τους στην προσπάθειά τους να είναι δίπλα στους ασθενείς, ανακουφίζοντας τους πόνους και σώζοντας ζωές. Αποτίνοντας φόρο τιμής σε αυτούς τους ανθρώπους, ανανεώνω την έκκλησή μου προς τους αρμόδιους πολιτικούς και προς τον ιδιωτικό τομέα, να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για να διασφαλιστεί η πρόσβαση στα εμβόλια κατά της Covid-19 καθώς και στις βασικές τεχνολογίες που απαιτούνται για τη φροντίδα των ασθενών, των φτωχών και των πιο ευάλωτων ανθρώπων.[1]
Είναι οδυνηρό να διαπιστώνει κανείς ότι, παράλληλα με τις πολλές μαρτυρίες φιλανθρωπίας και αλληλεγγύης, δυστυχώς κερδίζουν νέα δυναμική διάφορες μορφές εθνικισμού, ρατσισμού, ξενοφοβίας, καθώς και πόλεμοι και συγκρούσεις που σπέρνουν τον θάνατο και την καταστροφή.
Αυτά και άλλα γεγονότα, που σηματοδότησαν την πορεία της ανθρωπότητας το περασμένο έτος, μας διδάσκουν τη σημασία της φροντίδας του συνανθρώπου και της πλάσης, για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας που να βασίζεται σε σχέσεις αδελφοσύνης. Αυτός είναι ο λόγος που επέλεξα ως θέμα αυτού του μηνύματος τη φράση: Ο πολιτισμός της φροντίδας ως δρόμος προς την ειρήνη. Ένας πολιτισμός φροντίδας, ώστε να εξαλειφθεί η νοοτροπία της αδιαφορίας, της απόρριψης και της αντιπαράθεσης, η οποία είναι τόσο διαδεδομένη σήμερα.
2. Ο Δημιουργός Θεός ως πηγή της κλήσεώς μας για φροντίδα
Σε πολλές θρησκευτικές παραδόσεις, υπάρχουν αφηγήσεις που αναφέρονται στην προέλευση του ανθρώπου, στη σχέση του με τον Δημιουργό, με τη φύση και με τους συνανθρώπους του. Στην Αγία Γραφή, το Βιβλίο της Γενέσεως αποκαλύπτει, ευθύς εξαρχής, τη σημασία της φροντίδας και της προστασίας που έχει ο Θεός στο σχέδιό του για την ανθρωπότητα, τονίζοντας τη σχέση μεταξύ του ανθρώπου (’adam) και της γης (’adamah) καθώς και μεταξύ των αδελφών. Στη βιβλική αφήγηση της δημιουργίας, ο Θεός εμπιστεύεται τον κήπο που «φυτεύτηκε στην Εδέμ» (βλ. Γεν 2,8) στα χέρια του Αδάμ, με το καθήκον «να τον καλλιεργεί και να τον προσέχει» (βλ. Γεν 2,15). Αυτό σημαίνει, αφενός, να κάνει τη γη παραγωγική και, αφετέρου, να την προστατεύει και να επαγρυπνεί προσέχοντας την ικανότητά της να υποστηρίζει τη ζωή.[2] Τα ρήματα «καλλιεργώ» και «προσέχω» περιγράφουν τη σχέση του Αδάμ με την κατοικία-κήπο του και δείχνουν επίσης την εμπιστοσύνη που έχει σε αυτόν ο Θεός καθιστώντας τον άνθρωπο κύριο και φύλακα ολόκληρης της πλάσης.
Με τη γέννηση του Κάιν και του Άβελ ξεκινά μια ιστορία μεταξύ αδελφών, η σχέση των οποίων θα ερμηνευτεί – αρνητικά – από τον Κάιν ως κηδεμονία ή επιμέλεια. Ο Κάιν, αφού σκότωσε τον αδερφό του Άβελ, απαντά στην ερώτηση του Θεού με τον εξής τρόπο: «Μήπως φύλακας του αδερφού μου είμαι εγώ;» (Γεν 4,9).[3] Ναι, ασφαλώς! Ο Κάιν είναι «φύλακας» του αδερφού του. «Αυτές οι τόσο παλαιές διηγήσεις, πλούσιες σε βαθύ συμβολισμό, μαρτυρούν μια πεποίθηση που συμμεριζόμαστε σήμερα: ότι τα πάντα είναι αλληλένδετα, και ότι η αυθεντική φροντίδα για τη ζωή μας όπως και οι σχέσεις μας με τη φύση, είναι αδιαχώριστες από την αδελφοσύνη, τη δικαιοσύνη και την εμπιστοσύνη προς τους άλλους».[4]
3. Ο Δημιουργός Θεός ως πρότυπο φροντίδας
Η Αγία Γραφή παρουσιάζει τον Θεό, εκτός από Δημιουργό, ως Αυτόν που φροντίζει τα πλάσματά του, ιδίως τον Αδάμ, την Εύα και τα παιδιά τους. Ο ίδιος ο Κάιν, παρότι πάνω του επικρέμαται η κατάρα εξαιτίας του εγκλήματος που διέπραξε, δέχεται ως δώρο από τον Δημιουργό ένα σημείο προφύλαξης, ώστε η ζωή του να προστατεύεται (βλ. Γεν 4,15). Αυτό το γεγονός, ενώ επιβεβαιώνει την απαραβίαστη αξιοπρέπεια του ανθρώπου, ο οποίος πλάστηκε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού, φανερώνει το θεϊκό σχέδιο για τη διατήρηση της αρμονίας στην πλάση, επειδή «η ειρήνη και η βία δεν μπορούν να κατοικούν στο ίδιο σπίτι».[5]
Ακριβώς η φροντίδα για την πλάση είναι στη βάση του θεσμού του Σαββάτου, ο οποίος, εκτός από τη ρύθμιση της Θείας Λατρείας, στόχευε στην αποκατάσταση της κοινωνικής τάξης και στην προσοχή προς τους φτωχούς (Γεν 1,1-3· Λευ 25,4). Η τέλεση του Ιωβηλαίου, κατά την έλευση του εβδόμου σαββατικού έτους, παρείχε μια ανάπαυλα στη γη, στους δούλους και τους χρεοφειλέτες. Κατά τη διάρκεια εκείνου του έτους της χάριτος, φρόντιζαν τους πιο ευάλωτους προσφέροντάς τους μια νέα προοπτική ζωής, έτσι ώστε να μην υπάρχει κανείς ενδεής μεταξύ του λαού (βλ. Δτ 15,4).
Αξιοσημείωτη είναι και η προφητική παράδοση, όπου το αποκορύφωμα της βιβλικής κατανόησης της δικαιοσύνης φανερώνεται στον τρόπο με τον οποίο μια κοινότητα αντιμετωπίζει τα πιο αδύναμα μέλη της. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, ιδιαιτέρως, ο Αμώς (2,6-8· 8) και ο Ησαΐας (58), υψώνουν συνεχώς τη φωνή τους υπέρ της δικαιοσύνης για τους φτωχούς, οι οποίοι, λόγω της ευαλωτότητάς τους και στερούμενοι εξουσίας, εισακούονται μόνο από τον Θεό, ο οποίος τους φροντίζει (βλ. Ψλ 34,7· 113,7-8).
4. Η φροντίδα του Ιησού κατά τη διακονία του
Η ζωή και η διακονία του Ιησού ενσαρκώνουν την κορυφή της αποκαλύψεως της αγάπης του Πατέρα για την ανθρωπότητα (Ιω 3,16). Στη συναγωγή της Ναζαρέτ, ο Ιησούς φανέρωσε τον εαυτό ως Εκείνον τον οποίο ο Κύριος έχρισε και έστειλε, όπως είπε, «για να αναγγείλω το χαρμόσυνο μήνυμα στους φτωχούς, να θεραπεύσω τους συντετριμμένους ψυχικά, στους αιχμαλώτους να κηρύξω απελευθέρωση και στους τυφλούς ότι θα βρουν το φως τους» (Λκ 4,18). Αυτές οι μεσσιανικές πράξεις, χαρακτηριστικές των Ιωβηλαίων, αποτελούν την πιο εύγλωττη μαρτυρία της αποστολής που του ανατέθηκε από τον Πατέρα. Ο Χριστός, συμπάσχοντας, πλησιάζει τους ασθενείς στο σώμα και το πνεύμα και τους θεραπεύει· συγχωρεί τους αμαρτωλούς και τους δίνει μια νέα ζωή. Ο Ιησούς είναι ο Καλός Ποιμένας που φροντίζει τα πρόβατά του (βλ. Ιω 10,11-18· Ιεζ 34,1-31). Είναι ο καλός Σαμαρείτης που σκύβει στον πληγωμένο άνθρωπο, θεραπεύει τις πληγές του και μεριμνά για αυτόν (βλ. Λκ 10,30-37).
Στο αποκορύφωμα της αποστολής του, ο Ιησούς επισφραγίζει τη φροντίδα του για εμάς προσφέροντας τον εαυτό του επί του σταυρού και απελευθερώνοντάς μας από τη δουλεία της αμαρτίας και του θανάτου. Έτσι, με τη δωρεά της ζωής του και με τη θυσία του, Αυτός μας άνοιξε την οδό της αγάπης και λέει στον καθένα: «Ακολούθησέ με, και να κάνεις κι εσύ το ίδιο» (βλ. Λκ 10,37).
5. Ο πολιτισμός της φροντίδας στη ζωή όσων ακολουθούν του Ιησού
Τα πνευματικά και σωματικά έργα ελέους αποτελούσαν τον πυρήνα της φιλανθρωπίας της πρώιμης Εκκλησίας. Οι χριστιανοί της πρώτης γενιάς είχαν τα πάντα κοινά, έτσι ώστε κανένας από αυτούς να μην είναι άπορος (βλ. Πραξ 4,34-35) και προσπαθούσαν να κάνουν την κοινότητά τους ένα φιλόξενο σπίτι, ανοιχτό σε κάθε ανθρώπινη κατάσταση, πρόθυμοι να φροντίσουν τους πιο ευάλωτους. Έτσι κατέστη σύνηθες να γίνονται εθελοντικές προσφορές για να έχουν τροφή οι φτωχοί, να θάβονται οι νεκροί και να λαμβάνουν φροντίδα τα ορφανά, οι ηλικιωμένοοι και τα θύματα των καταστροφών, όπως οι ναυαγοί. Και όταν, σε μεταγενέστερες περιόδους, η γενναιοδωρία των χριστιανών έχασε κάπως τον αρχικό της ζήλο, ορισμένοι Πατέρες της Εκκλησίας επέμειναν ότι η ιδιοκτησία προορίζεται από τον Θεό για το κοινό καλό. Ο Άγιος Αμβρόσιος υποστήριζε ότι «η φύση έδωσε προυσιοπάροχα τα πάντα τους ανθρώπους για κοινή χρήση. […] Επομένως, η φύση παρήγαγε ένα κοινό δικαίωμα για όλους, αλλά η απληστία το έκανε δικαίωμα μόνο για μερικούς».[6] Αφού έπαυσαν οι διωγμοί των πρώτων αιώνων, η Εκκλησία χρησιμοποίησε την ανακτηθείσα ελευθερία της για να εμπνεύσει την κοινωνία και τον πολιτισμό της. «Οι ανάγκες της εποχής εκείνης κινητοποίησαν νέες δυνάμεις στην υπηρεσία της χριστιανικής φιλανθρωπίας. Η ιστορία έχει καταγράψει πάμπολλα φιλανθρωπικά έργα. […] Το έργο της Εκκλησίας υπέρ των φτωχών ήταν σε μεγάλο βαθμό εξαιρετικά οργανωμένο. Έκαναν την εμφάνισή τους πολυάριθμα ιδρύματα για την ανακούφιση των ανθρώπων που υπέφεραν: νοσοκομεία, καταλύματα για τους φτωχούς, ορφανοτροφεία και βρεφοκομεία, ξενώνες, κ.λπ.».[7]
6. Οι αρχές της κοινωνικής διδασκαλίας της Εκκλησίας ως βάση του πολιτισμού της φροντίδας
Η διακονία της πρώιμης εποχής, εμπλουτισμένη από τη σκέψη των Πατέρων και εμψυχωμένη, διαμέσου των αιώνων, από την ενεργό φιλανθρωπία τόσων φωτεινών ομολογητών της πίστεως, έγινε η πάλλουσα καρδιά της κοινωνικής διδασκαλίας της Εκκλησίας, προσφέροντας σε όλους τους καλοπροαίρετους ανθρώπους μια πολύτιμη κληρονομιά αρχών, κριτηρίων και υποδείξεων, που μπορούν να χρησιμεύσουν ως μια «γραμματική» της φροντίδας: προώθηση της αξιοπρέπειας κάθε ανθρώπου, αλληλεγγύη με τους φτωχούς και τους ανυπεράσπιστους, μέριμνα για το κοινό καλό, προστασία της πλάσης.
* Η φροντίδα ως προώθηση της αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου
«Η έννοια του προσώπου, η οποία γεννήθηκε και ωρίμασε στον Χριστιανισμό, βοηθά στην επιδίωξη μιας πλήρως ανθρώπινης ανάπτυξης. Επειδή “πρόσωπο” σημαίνει πάντοτε “σχέση”, όχι ατομικισμό, επιβεβαιώνει την ένταξη και όχι τον αποκλεισμό, επιβεβαιώνει τη μοναδική και απαραβίαστη αξιοπρέπεια και όχι την εκμετάλλευση».[8] Κάθε πρόσωπο έχει σκοπό τον ίδιο του τον εαυτό, δεν είναι ποτέ απλώς ένα εργαλείο που εκτιμάται μόνο για τη χρησιμότητά του, και πλάστηκε για να ζει μαζί μέσα στην οικογένεια, την κοινότητα, την κοινωνία, όπου όλα τα μέλη είναι ίσα σε αξιοπρέπεια. Από αυτήν την αξιοπρέπεια πηγάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και τα καθήκοντα, τα οποία υπενθυμίζουν, για παράδειγμα, την ευθύνη να δεχτούμε και να βοηθήσουμε τους φτωχούς, τους αρρώστους, τους περιθωριοποιημένους, κάθε “πλησίον” μας, κοντινό ή μακρινό στον χρόνο και στον χώρο».[9]
* Η φροντίδα για το κοινό αγαθό.
Κάθε πτυχή της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής βρίσκει την εκπλήρωσή της όταν τίθεται στην υπηρεσία του κοινού αγαθού, δηλαδή του «συνόλου εκείνων των συνθηκών της κοινωνικής ζωής που επιτρέπουν τόσο στις συλλογικότητες όσο και στα μεμονωμένα μέλη, να φτάσουν στην τελειότητά τους πληρέστερα και ταχύτερα».[10] Επομένως, τα σχέδια και οι προσπάθειές μας πρέπει πάντοτε να λαμβάνουν υπόψη τις επιπτώσεις σε ολόκληρη την ανθρώπινη οικογένεια, σταθμίζοντας τις συνέπειες για την παρούσα στιγμή και για τις μελλοντικές γενιές. Πόσο αληθινό και επίκαιρο είναι αυτό, μας το δείχνει η πανδημία της νόσου Covid-19, μπροστά στην οποία «συνειδητοποιήσαμε ότι είμαστε πάνω στην ίδια βάρκα, όλοι ευάλωτοι και αποπροσανατολισμένοι, αλλά ταυτόχρονα σημαντικοί και απαραίτητοι, όλοι καλεσμένοι να τραβήξουμε κουπί μαζί»[11], επειδή «κανείς δεν σώζεται μόνος του»[12] και κανένα εθνικό κράτος, απομονωμένο, δεν μπορεί να διασφαλίσει το κοινό καλό του δικού του πληθυσμού.[13]
* Η φροντίδα μέσω της αλληλεγγύης
Η αλληλεγγύη εκφράζει συγκεκριμένα την αγάπη για τον άλλον, όχι ως αόριστο συναίσθημα, αλλά ως «σταθερή και επίμονη αποφασιστικότητα στράτευσης υπέρ του κοινού καλού: δηλαδή για το καλό όλων και του καθενός, διότι όλοι είμαστε πραγματικά υπεύθυνοι για όλους».[14] Η αλληλεγγύη μάς βοηθά να βλέπουμε τον άλλον – τόσο ως πρόσωπο όσο και, υπό ευρεία έννοια, ως λαό ή έθνος – όχι σαν ένα στατιστικό δεδομένο ή σαν ένα μέσο εκμετάλλευσης και στη συνέχεια απόρριψης όταν δεν είναι πλέον χρήσιμος, αλλά ως τον πλησίον μας, τον συνοδοιπόρο, που καλείται να συμμετάσχει, όπως εμείς, στο συμπόσιο της ζωής στο οποίο όλοι καλούνται εξίσου από τον Θεό.
* Η φροντίδα και η προστασία της πλάσης
Η Εγκύκλιος Δοξασμένος να ’σαι διαπιστώνει τη διασύνδεση όλης της κτιστής πραγματικότητας και τονίζει την ανάγκη να ακούσουμε ταυτόχρονα την κραυγή των απόρων και την κραυγή της πλάσης. Από αυτή την προσεκτική και συνεχή ακρόαση, μπορεί να εξελιχθεί μια αποτελεσματική φροντίδα για τη γη, το κοινό μας σπίτι, καθώς και για τους φτωχούς. Εδώ θα ήθελα να επαναλάβω ότι «δεν μπορεί να είναι αυθεντική μια αίσθηση βαθιάς ένωσης με τα άλλα όντα της φύσης, αν ταυτόχρονα δεν τρέφουμε στην καρδιά μας τρυφερότητα, συμπόνια και έγνοια για τους ανθρώπους».[15] «Η ειρήνη, η δικαιοσύνη και η προστασία της πλάσης είναι τρία πλήρως συνδεδεμένα ζητήματα, τα οποία δεν μπορούν να διαχωριστούν ή να αντιμετωπιστούν μεμονωμένα».[16]
7. Η πυξίδα για μια κοινή πορεία
Σε μια εποχή που κυριαρχείται από την κουλτούρα της απόρριψης, καθώς ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυξανόμενες ανισότητες εντός και μεταξύ των εθνών,[17] θα ήθελα να καλέσω τους υπευθύνους των διεθνών Οργανισμών και των Κυβερνήσεων, του οικονομικού και επιστημονικού κόσμου, των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, να πάρουν στο χέρι αυτήν την «πυξίδα» των αρχών που αναφέρθηκαν προηγουμένως για να χαράξουν μια κοινή πορεία στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, «μια αληθινά ανθρώπινη πορεία».[18] Αυτό, πράγματι, θα μας επέτρεπε να εκτιμήσουμε την αξία και την αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπου, να δράσουμε μαζί και με αλληλεγγύη υπέρ του κοινού καλού, ανακουφίζοντας όσους υποφέρουν από τη φτώχεια, τις ασθένειες, τη δουλεία, τις διακρίσεις και τις συγκρούσεις. Μέσω αυτής της πυξίδας, ενθαρρύνω όλους να γίνουν προφήτες και μάρτυρες του πολιτισμού της φροντίδας, προκειμένου να εξαλειφθούν οι τόσες πολλές κοινωνικές ανισότητες. Και αυτό θα μπορέσει να επιτευχθεί μόνο μέσω μιας ευρείας και ουσιαστικής συμμετοχής των γυναικών, τόσο στην οικογένεια όσο και σε κάθε κοινωνικό, πολιτικό και θεσμικό περιβάλλον.
Η πυξίδα των κοινωνικών αρχών, απαραίτητη για την προώθηση του πολιτισμού της φροντίδας, είναι επίσης ενδεικτική για τις σχέσεις μεταξύ των εθνών, οι οποίες πρέπει να εμπνέονται από την αδελφοσύνη, τον αμοιβαίο σεβασμό, την αλληλεγγύη και την τήρηση του διεθνούς δικαίου. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να επιβεβαιωθεί η προστασία και η προώθηση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία είναι αναφαίρετα, καθολικά και απαλλοτρίωτα.[19]
Πρέπει επίσης να υπενθυμιστεί ο σεβασμός του ανθρωπιστικού δικαίου, ειδικά αυτή την περίοδο, κατά την οποία οι συγκρούσεις και οι πόλεμοι συνεχίζονται χωρίς παύση. Δυστυχώς, πολλές περιοχές και κοινότητες έχουν ξεχάσει πλέον την εποχή που ζούσαν με ειρήνη και ασφάλεια. Πολλές πόλεις έγιναν κέντρα ανασφάλειας: οι κάτοικοί τους αγωνίζονται να διατηρήσουν τους φυσιολογικούς τους ρυθμούς, καθώς δέχονται επίθεση και χτυπώνται αδιάκριτα από εκρηκτικά και διάφορα πυροβόλα όπλα. Τα παιδιά δεν μπορούν να σπουδάσουν. Άνδρες και γυναίκες δεν μπορούν να εργαστούν για να στηρίξουν τις οικογένειές τους. Η πείνα εξαπλώνται σε μέρη όπου κάποτε ήταν άγνωστη. Οι άνθρωποι αναγκάζονται να φύγουν, αφήνοντας πίσω τους όχι μόνο τα σπίτια τους, αλλά και την οικογενειακή τους ιστορία και τις πολιτιστικές τους ρίζες.
Οι αιτίες των συγκρούσεων είναι πολλές, αλλά το αποτέλεσμα είναι πάντοτε το ίδιο: καταστροφή και ανθρωπιστική κρίση. Πρέπει να σταματήσουμε, και να αναρωτηθούμε τι οδήγησε τον κόσμο μας να βλέπει τις συγκρούσει σαν κάτι φυσιολογικό και πώς μπορούν να μεταστραφούν οι καρδιές μας και να αλλάξει ο τρόπος σκέψης μας, προκειμένου να εργαστούμε για αληθινή ειρήνη με αλληλεγγύη και αδελφοσύνη.
Πόση διασπορά οικονομικών πόρων υπάρχει για όπλα, ιδιαιτέρως για τα πυρηνικά όπλα![20] Πόροι που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για πιο σημαντικές προτεραιότητες, για να εγγυηθούν την ασφάλεια των ανθρώπων, την προώθηση της ειρήνης, την ολοκληρωμένη ανθρώπινη ανάπτυξη, την καταπολέμηση της φτώχειας, την κάλυψη των αναγκών της υγείας. Από την άλλη πλευρά, αυτό τονίζεται και από τα παγκόσμια προβλήματα, όπως είναι η τρέχουσα πανδημία Covid-19 και η κλιματική αλλαγή. Τι θαρραλέα απόφαση θα ήταν «με τα χρήματα που ξοδεύονται για όπλα και για άλλες στρατιωτικές δαπάνες να δημιουργούσαμε ένα “Παγκόσμιο Ταμείο”, για να εξαλείψουμε οριστικά την πείνα και να συμβάλουμε στην ανάπτυξη των φτωχότερων χωρών»![21]
8. Εκπαιδεύοντας σε έναν πολιτισμό της φροντίδας
Η προώθηση ενός πολιτισμού της φροντίδας απαιτεί μια διαδικασία εκπαίδευσης. Η «πυξίδα» των κοινωνικών αρχών μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη και αξιόπιστη για μια ποικιλία αλληλένδετων μεταξύ τους πλαισίων. Επιτρέψτε μου να δώσω μερικά παραδείγματα:
– Η εκπαίδευση στη φροντίδα γεννιέται μέσα στην οικογένεια, τον φυσικό και θεμελιώδη πυρήνα της κοινωνίας, όπου κάποιος μαθαίνει να ζει σε ένα περιβάλλον σχέσεων και με αμοιβαίο σεβασμό. Ωστόσο, η οικογένεια πρέπει να είναι σε θέση να εκπληρώσει αυτό το ζωτικό και απαραίτητο έργο.
– Μαζί με την οικογένεια, είναι επίσης υπεύθυνα για την εκπαίδευση τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, και, από ορισμένες απόψεις, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.[22] Καλούνται να μεταδώσουν ένα σύστημα αξιών που βασίζεται στην αναγνώριση της αξιοπρέπειας κάθε ανθρώπου, κάθε γλωσσικής, εθνοτικής και θρησκευτικής κοινότητας και κάθε λαού, καθώς και των θεμελιωδών δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτήν την αναγνώριση. Η εκπαίδευση είναι ένας από τους πυλώνες μιας πιο δίκαιης και αδελφικής κοινωνίας.
– Οι θρησκείες εν γένει και οι θρησκευτικοί ηγέτες ειδικότερα, μπορούν να διαδραματίσουν έναν αναντικατάστατο ρόλο στη μετάδοση στους πιστούς και στην κοινωνία των αξιών της αλληλεγγύης, του σεβασμού των διαφορών, της αποδοχής και της φροντίδας των πιο ευάλωτων αδελφών. Επί του προκειμένου, υπενθυμίζω τα λόγια του Πάπα Παύλου Στ’ στο Κοινοβούλιο της Ουγκάντας το 1969: «Μην φοβάστε την Εκκλησία. Αυτή σας τιμά, σας εκπαιδεύει να είστε έντιμοι και ευσυνείδητοι πολίτες, δεν προκαλεί αντιπαλότητα και διχασμούς, επιδιώκει την προώθηση της υγιούς ελευθερίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ειρήνης. Αν η Εκκλησία έχει κάποια προτίμηση, αυτή είναι για τους φτωχούς, για την εκπαίδευση των μικρών και του λαού, για τη φροντίδα των ταλαιπωρημένων και των εγκαταλελειμμένων».[23]
– Σε όσους έχουν τεθεί στην υπηρεσία των ανθρώπων, στους διεθνείς οργανισμούς, κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς, που έχουν εκπαιδευτική αποστολή, και σε όλους εκείνους που, με διάφορες ειδικότητες, εργάζονται στον τομέα της εκπαίδευσης και της έρευνας, ανανεώνω την ενθάρρυνσή μου, ώστε να μπορέσει να επιτευχθεί ο στόχος μιας εκπαίδευσης «πιο ανοιχτής και χωρίς αποκλεισμούς, ικανής να ακούει με προσοχή, να διεξάγει εποικοδομητικό διάλογο και να οδηγεί σε αμοιβαία κατανόηση».[24] Εύχομαι αυτή η πρόσκληση, η οποία απευθύνεται στα πλαίσια του Παγκόσμιου Εκπαιδευτικού Συμφώνου, να έχει ευρεία και θετική αποδοχή.
9. Δεν υπάρχει ειρήνη χωρίς τον πολιτισμό της φροντίδας
Ο πολιτισμός της φροντίδας, ως κοινή, υποστηρικτική και συμμετοχική δέσμευση για προστασία και προαγωγή της αξιοπρέπειας και του καλού των πάντων, ως διάθεση για ενδιαφέρον, προσοχή, συμπόνια, συμφιλίωση και θεραπεία, αμοιβαίο σεβασμό και αμοιβαία αποδοχή, αποτελεί μια προνομιακή οδό για την οικοδόμηση της ειρήνης. «Σε πολλά μέρη του κόσμου, υπάρχει ανάγκη για δρόμους ειρήνης που να οδηγούν στην επούλωση των πληγών. Υπάρχει ανάγκη για εργάτες ειρήνης που να είναι πρόθυμοι να ξεκινήσουν διαδικασίες θεραπείας και επανέναρξης των συναντήσεων με δημιουργικότητα και τόλμη».[25]
Αυτήν την εποχή, κατά την οποία η βάρκα της ανθρωπότητας, συγκλονισμένη από την καταιγίδα της κρίσης, προχωρά με δυσκολία αναζητώντας έναν πιο ήρεμο και γαλήνιο ορίζοντα, το «πηδάλιο» της αξιοπρέπειας του ανθρώπου και η «πυξίδα» των θεμελιωδών κοινωνικών αρχών μπορούν να μας επιτρέψουν να πορευθούμε έχοντας μια ασφαλή και κοινή γραμμή πλεύσης. Ως Χριστιανοί, έχουμε στραμμένο το βλέμμα προς την Παρθένο Μαρία, το Άστρο της θάλασσας και τη Μητέρα της ελπίδας. Ας εργαστούμε όλοι μαζί για να προχωρήσουμε προς έναν νέο ορίζοντα αγάπης και ειρήνης, αδελφοσύνης και αλληλεγγύης, αμοιβαίας υποστήριξης και αμοιβαίας αποδοχής. Ας μην υποπέσουμε στον πειρασμό να αδιαφορήσουμε για τους άλλους, ειδικά για τους πιο αδύναμους, ας μην συνηθίσουμε να στρέφουμε αλλού το βλέμμα μας,[26] αλλά ας δεσμευόμαστε κάθε μέρα να «διαπλάθουμε μια κοινότητα η οποία αποτελείται από αδέλφια που δέχονται ο ένας τον άλλον, φροντίζοντας ο ένας τον άλλον».[27]
Εκ του Βατικανού, 8 Δεκεμβρίου 2020
+ Φραγκίσκος
———————————–
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Βλ. Τηλεοπτικό Μήνυμα με την ευκαιρία της 75ης συνόδου της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, 25 Σεπτεμβρίου 2020.
[2] Βλ. Εγκ. Επιστολή Δοξασμένος να ᾽σαι (24 Μαΐου 2015), 67.
[3] Βλ. «Η αδελφοσύνη ως θεμέλιο και οδός για την ειρήνη», Μήνυμα για τον εορτασμό της 47ης Παγκόσμιας Ημέρας Ειρήνης, 1η Ιανουαρίου 2014 (8 Δεκεμβρίου 2013), 2.
[4] Εγκ. Επιστολή Δοξασμένος να ᾽σαι (24 Μαΐου 2015), 70.
[5] Ποντιφικό Συμβούλιο για τη Δικαιοσύνη και την Ειρήνη, Σύνοψη της Κοινωνικής Διδασκαλίας της Εκκλησίας, αρ. 488.
[6] De officiis, 1, 28, 132: PL 16, 67.
[7] K. BIHLMEYER – H. TÜCHLE, Ιστορία της Εκκλησίας, τόμ. Ι Η χριστιανική αρχαιότητα, Εκδ. Morcelliana, Brescia 1994, 447.448.
[8] Λόγος στους συμμετέχοντες στο συνέδριο που διοργάνωσε το Συμβούλιο για την Προώθηση της Ολοκληρωμένης Ανθρώπινης Ανάπτυξης κατά την 50ή επέτειο της «Populorum progressio» (4 Απριλίου 2017).
[9] Μήνυμα προς την 22η σύνοδο της Διάσκεψης των Κρατών Μελών της Σύμβασης-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP22), 10 Νοεμβρίου 2016. Βλ. Συνέδριο της Αγίας Έδρας για μια ολοκληρωμένη οικολογία, Για τη φροντίδα του κοινού μας οίκου. Πέντε χρόνια μετά την «Δοξασμένος να ᾽σαι», LEV, 31 Μαΐου 2020.
[10] Β’ Οικουμ. Σύν. Βατικανού, ποιμ. Διάταξη Gaudium et spes, 26.
[11] Έκτακτη στιγμή προσευχής σε περιόδο πανδημίας, 27 Μαρτίου 2020.
[12] Αυτόθι.
[13] Βλ. Εγκ. Επιστολή Fratelli tutti (3 Οκτωβρίου 2020), 8; 153.
[14] Άγ. Ιωάννης-Παύλος Β’, Εγκ. Επιστολή Sollicitudo rei socialis (30 Δεκεμβρίου 1987), 38.
[15] Εγκ. Επιστολή Δοξασμένος να ᾽σαι (24 Μαΐου 2015), 91.
[16] Σύνοδος των Επισκόπων της Δημοκρατίας Αγίου Δομινίκου, ποιμ. Επιστολή Sobre la relación del hombre con la naturaleza (21 Ιανουαρίου 1987)· βλ. Εγκ. Επιστολή Δοξασμένος να ᾽σαι (24 Μαΐου 2015), 92.
[17] Βλ. Εγκ. Επιστολή Fratelli tutti (3 Οκτωβρίου 2020), 125.
[18] Αυτόθι, 29.
[19] Βλ. Μήνυμα προς τους συμμετέχοντες στο Διεθνές Συνέδριο «Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στον Σύγχρονο Κόσμο: επιτεύγματα, παραλείψεις, αρνήσεις», Ρώμη, 10-11 Δεκεμβρίου 2018.
[20] Βλ. Μήνυμα προς τη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών με στόχο τη διαπραγμάτευση ενός νομικά δεσμευτικού μέσου για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων, με στόχο την πλήρη εξάλειψή τους, 23 Μαρτίου 2017.
[21] Τηλεοπτικό Μήνυμα με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Τροφίμων 2020, 16 Οκτωβρίου 2020.
[22] Βλ. Βενέδικτος ΙΣΤ’, «Εκπαιδεύοντας τους νέους στη δικαιοσύνη και την ειρήνη», Μήνυμα για την 45η Παγκόσμια Ημέρα Ειρήνης, 1 Ιανουαρίου 2012 (8 Δεκεμβρίου 2011), 2· «Νικήστε την αδιαφορία και κατακτήστε την ειρήνη», Μήνυμα για την 49η Παγκόσμια Ημέρα Ειρήνης, 1 Ιανουαρίου 2016 (8 Δεκεμβρίου 2015), 6.
[23] Λόγος προς τους βουλευτές και γερουσιαστές της Ουγκάντας, Καμπάλα, 1 Αυγούστου 1969.
[24] Μήνυμα για την έναρξη του Εκπαιδευτικού Συμφώνου, 12 Σεπτεμβρίου 2019: L’Osservatore Romano, 13 Σεπτεμβρίου 2019, σελ. 8.
[25] Εγκ. Επιστολή Fratelli tutti (3 Οκτωβρίου 2020), 225.
[26] Βλ. Αυτόθι, 64.
[27] Αυτόθι, 96· βλ. «Η αδελφοσύνη ως θεμέλιο και οδός για την ειρήνη», Μήνυμα για τον εορτασμό της 47ης Παγκόσμιας Ημέρας Ειρήνης, 1η Ιανουαρίου 2014 (8 Δεκεμβρίου 2013), 1.
————————————
Μετάφραση: π. Λέων Κισκίνης
Συνοδική επιτροπή μεταφράσεως εκκλησιαστικών κειμένων