ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ 2017
Ο Λόγος είναι δώρο. Ο συνάνθρωπος είναι δώρο
Αγαπημένοι Αδελφοί και Αδελφές
Η Τεσσαρακοστή είναι μια νέα αρχή, ένα μονοπάτι που οδηγεί στο σίγουρο σκοπό, στο Πάσχα της Αναστάσεως, στην νίκη του Χριστού επί του θανάτου. Αυτή η χρονική περίοδος μας απευθύνει μια δυνατή πρόσκληση σε μεταστροφή. Ο Χριστιανός καλείται να επιστρέψει στο Θεό «με όλη του την καρδιά» (Ιλ. 2,12), να μην αρκεστεί σε μια μέτρια ζωή, αλλά να αυξάνει τη φιλία του με τον Κύριο. Ο Ιησούς είναι ο πιστός φίλος που ποτέ δεν μας εγκαταλείπει, διότι ακόμη και όταν αμαρτάνουμε, υπομονετικά περιμένει την επιστροφή μας σ’ Εκείνον και με αυτή την αναμονή φανερώνει τη θέλησή του να συγχωρέσει. (βλ. Ομιλία στη Θεία Λειτουργία, 8 Ιανουαρίου 2016).
Η Τεσσαρακοστή είναι μια περίοδος για εμβάθυνση της πνευματικής ζωής μας, μέσα από τις δυνατότητες που μας προσφέρει η Εκκλησία: τη νηστεία, την προσευχή και την ελεημοσύνη. Στη βάση όλων αυτών είναι ο Λόγος του Θεού τον οποίο, κατά την περίοδο αυτή, καλούμαστε να ακούσουμε και να μελετήσουμε βαθύτερα. Ιδιαίτερα εδώ θα ήθελα να σταθώ στην παραβολή του πλουσίου και του φτωχού Λάζαρου (βλ. Λκ. 16,19-31). Ας εμπνευστούμε από αυτή την τόσο σημαντική σελίδα, γιατί μας παρέχει το κλειδί για να κατανοήσουμε πώς να ενεργούμε για να προσεγγίσουμε την πραγματική ευτυχία και την αιώνια ζωή, προτρέποντάς μας σε μια ειλικρινή μεταστροφή.
1. Ο άλλος άνθρωπος είναι δώρο
Η παραβολή αρχίζει παρουσιάζοντας τα δυο βασικά πρόσωπα. Ο φτωχός άνθρωπος περιγράφεται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια: είναι σε άθλια κατάσταση και δεν έχει τη δύναμη ούτε να σταθεί όρθιος. Καθισμένος μπροστά στην πόρτα του πλουσίου, τρέφεται με τα ψίχουλα που πέφτουν από το τραπέζι του. Το κορμί του είναι γεμάτο από πληγές και έρχονται οι σκύλοι και τις γλείφουν (βλ. Λκ. 16, 20-21). Η εικόνα είναι μια εικόνα μεγάλης αθλιότητας, απεικονίζει έναν άνθρωπο ντροπιασμένο και σε οικτρή κατάσταση.
Η σκηνή είναι ακόμα πιο δραματική αν αναλογιστούμε ότι ο φτωχός ονομάζεται Λάζαρος: ένα όνομα γεμάτο υποσχέσεις, που στην κυριολεξία σημαίνει «Ο Θεός βοηθά». Αυτός ο άνθρωπος δεν είναι ανώνυμος. Τα χαρακτηριστικά του περιγράφονται ξεκάθαρα και μοιάζει να είναι ένα πρόσωπο με τη δική του ιστορία. Ενώ για τον πλούσιο ο Λάζαρος είναι αφανής, για μας γίνεται γνωστός, σχεδόν οικείος, είναι ένα πρόσωπο, ως τέτοιο, ένα δώρο, ένας ανεκτίμητος θησαυρός, ένα ανθρώπινο πλάσμα το οποίο ο Θεός αγαπά και νοιάζεται, παρά τη συγκεκριμένη κατάστασή του ως απόβλητο (βλ. Ομιλία στη Θεία Λειτουργία, 8 Ιανουαρίου 2016).
Ο Λάζαρος μας διδάσκει ότι ο άλλος είναι ένα δώρο. Η σωστή σχέση με ανθρώπους συνίσταται στην αναγνώριση της αξίας τους με ευγνωμοσύνη. Ακόμη και ο φτωχός στην πόρτα του πλουσίου δεν είναι ενόχληση, αλλά ένα κάλεσμα για μεταστροφή και για αλλαγή. Η παραβολή πρώτα μας καλεί ν’ ανοίξουμε τις πόρτες της καρδιάς μας προς τους άλλους γιατί κάθε άνθρωπος είναι ένα δώρο, είτε πρόκειται για έναν γείτονα ή για έναν άγνωστο φτωχό. Η Τεσσαρακοστή είναι μια ευνοϊκή περίοδος για ν’ ανοίξουμε τις πόρτες σε όλους εκείνους που βρίσκονται σε ανάγκη και ν’ αναγνωρίσουμε σε αυτούς το πρόσωπο του Χριστού. Ο καθένας από εμάς συναντά στο δρόμο του τέτοιους ανθρώπους. Κάθε ζωή που συναντάμε είναι ένα δώρο που του αξίζει υποδοχή, σεβασμός και αγάπη. Ο Λόγος του Θεού μας βοηθά ν’ ανοίξουμε τα μάτια μας για να υποδεχθούμε και ν’ αγαπήσουμε τη ζωή, ιδιαίτερα όταν είναι αδύναμη και ευάλωτη. Αλλά για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπ’ όψιν μας, τι μας λέει το Ευαγγέλιο για τον πλούσιο.
2. Η αμαρτία μας τυφλώνει
Η παραβολή είναι αμείλικτη στην περιγραφή της ως προς τις αντιφάσεις που σχετίζονται με τον πλούσιο άνδρα (βλ. Λκ. 16,19). Αντίθετα με τον φτωχό Λάζαρο, δεν έχει όνομα· αποκαλείται απλώς «ο πλούσιος». Η χλιδή του φαίνεται στα ακριβά και πλούσια ρούχα του. Το πορφυρό ύφασμα ήταν πιο πολύτιμο ακόμη και από το ασήμι και το χρυσό και γι’ αυτό προοριζόταν για θεότητες (βλ. Ιερ. 10,9) και βασιλιάδες (βλ. Κρ. 8,26), ενώ το λεπτό λινό έδινε σε όποιον το φορούσε έναν σχεδόν ιερό χαρακτήρα. Ο άνθρωπος επεδείκνυε ξεκάθαρα τον πλούτο του και είχε τη συνήθεια να το κάνει καθημερινά: «Διασκέδαζε με λαμπρότητα κάθε μέρα» (βλ. Λκ. 16,19). Μπορούμε σε αυτόν να δούμε τη δραματική λάμψη της διαφθοράς της αμαρτίας, η οποία εξελίσσεται σε τρία διαδοχικά στάδια: σε αγάπη για το χρήμα, σε ματαιοδοξία και σε υπερηφάνεια (βλ. Ομιλία στη Θεία Λειτουργία, 20 Σεπτεμβρίου 2013).
O Απόστολος Παύλος μας λέει ότι «η απληστία για το χρήμα είναι η ρίζα όλων των κακών» (Α Τιμ. 6,10). Είναι η βασική αιτία διαφθοράς και πηγή φθόνου, διαμάχης και υποψίας. Το χρήμα μπορεί να φτάσει να μας κυριαρχεί, σε σημείο να μετατραπεί σε τυραννικό είδωλο (βλ. Η χαρά του Ευαγγελίου, 55). Αντί να είναι εργαλείο στην υπηρεσία μας για να κάνουμε το καλό και να εξασκούμε την αλληλεγγύη προς τους άλλους, το χρήμα μπορεί να αλυσοδέσει εμάς και ολόκληρο τον κόσμο σε μια εγωιστική λογική, η οποία δεν αφήνει περιθώριο για αγάπη και εμποδίζει την ειρήνη.
Η παραβολή, συνεπώς, δείχνει ότι η απληστία του καθιστά τον πλούσιο ματαιόδοξο. Η προσωπικότητά του εκφράζεται μέσα από το φαίνεσθαι, δείχνοντας στους άλλους τι μπορεί να κάνει. Αλλά αυτό το φαίνεσθαι κρύβει το εσωτερικό του κενό. Η ζωή του είναι φυλακισμένη στην εξωτερική εμφάνιση, στις πιο επιφανειακές και εφήμερες πτυχές της ύπαρξης (βλ. ό.π., 62).
Το χαμηλότερο σκαλί αυτής της ηθικής κατάπτωσης είναι η περηφάνια. Ο πλούσιος ντύνεται σαν βασιλιάς και συμπεριφέρεται σαν θεός, ξεχνώντας ότι είναι απλώς ένας θνητός. Για τον άνθρωπο που έχει διαφθαρεί από την αγάπη για τα πλούτη, δεν υπάρχει τίποτε πέρα από το δικό του εγώ. Γι’ αυτό δεν πέφτουν στην προσοχή του αυτοί που είναι γύρω του. Ο καρπός της προσκόλλησης στο χρήμα είναι ένα είδος τύφλωσης. Ο πλούσιος δεν βλέπει τον πεινασμένο, πληγωμένο και ταπεινωμένο φτωχό.
Βλέποντας αυτόν τον τύπο, καταλαβαίνουμε γιατί το Ευαγγέλιο τόσο κατηγορηματικά καταδικάζει την αγάπη για το χρήμα: «Κανείς δεν μπορεί να είναι δούλος σε δυο κυρίους. Διότι ή τον ένα θα μισήσει και τον άλλο θα αγαπήσει, ή θα προτιμήσει τον ένα και τον άλλο θα περιφρονήσει. Δεν μπορείτε να είστε δούλοι στο Θεό και στο μαμωνά» (Μτ, 6,24).
3. Ο Λόγος είναι δώρο
Το Ευαγγέλιο του πλουσίου και του Λαζάρου μας βοηθά να προετοιμαστούμε καλά για το Πάσχα στο οποίο πλησιάζουμε. Η Θεία Λειτουργία της Τετάρτης των Τεφρών μας καλεί σε μια εμπειρία αρκετά παρόμοια με αυτήν του πλουσίου. Ο ιερέας θέτοντας τη στάχτη στα κεφάλια μας, επαναλαμβάνει τα λόγια: «Θυμήσου ότι χώμα είσαι και στο χώμα θα επιστρέψεις». Όπως αποδείχτηκε, και ο πλούσιος και ο φτωχός πέθαναν, και το μεγαλύτερο μέρος της παραβολής απευθύνεται στην μετά θάνατον ζωή. Τα δυο πρόσωπα ανακαλύπτουν ότι «δεν φέραμε τίποτε σε αυτόν τον κόσμο και δεν μπορούμε να πάρουμε τίποτε από αυτόν» (Α Τιμ. 6,7).
Το βλέμμα μας ανοίγεται στην μετά θάνατον ζωή. Εκεί ο πλούσιος συζητά επί μακρόν με τον Αβραάμ, τον οποίο αποκαλεί «πατέρα» (Λκ. 16,24.27), ως ένδειξη ότι ανήκει στον λαό του Θεού. Η λεπτομέρεια αυτή κάνει τη ζωή του να φαίνεται ακόμη περισσότερο αντιφατική, καθώς μέχρι αυτήν τη στιγμή δεν υπήρχε ούτε νύξη για τη σχέση του με το Θεό. Στην πραγματικότητα, δεν υπήρχε χώρος για το Θεό στη ζωή του. Ο μοναδικός θεός του ήταν ο εαυτός του.
Μόνο μέσα στα βάσανα της άλλης ζωής ο πλούσιος αναγνωρίζει το Λάζαρο και θα ήθελε ο φτωχός να του απαλύνει τον πόνο του με μια σταγόνα νερό. Αυτό που ζητά από τον Λάζαρο είναι παρόμοιο με αυτό που θα μπορούσε να έχει κάνει αλλά δεν έκανε ποτέ. Ο Αβραάμ του εξηγεί: «Παιδί μου, θυμήσου ότι στη ζωή σου απόλαυσες τα αγαθά σου, ενώ ο Λάζαρος γνώρισε τη δυστυχία. Τώρα όμως εδώ παρηγορείται, ενώ εσύ υποφέρεις» (Λκ. 16,25). Στην μετά θάνατο ζωή αποκαθίσταται ένα είδος δικαιοσύνης και τα άσχημα της ζωής ισορροπούνται από το καλό.
Η παραβολή προσφέρει ένα μήνυμα σε όλους τους Χριστιανούς. Ο πλούσιος ζητά από τον Αβραάμ να στείλει τον Λάζαρο για να προειδοποιήσει τα αδέλφια του, που είναι ακόμη στη ζωή. Αλλά ο Αβραάμ του απαντά: «Έχουν το Μωυσή και τους Προφήτες, ας τους ακούσουν» (Λκ. 16,29). Αντικρούοντας τις αντιρρήσεις του πλουσίου, προσθέτει: «Αν δεν ακούνε το Μωυσή και τους προφήτες, δεν θα πεισθούν ούτε και αν ένας αναστηθεί από τους νεκρούς» (Λκ. 16, 31).
Έτσι το πραγματικό πρόβλημα του πλουσίου έρχεται στο προσκήνιο. Στη ρίζα όλων των δεινών του ήταν η αδυναμία του να λάβει σοβαρά υπόψη του τον Λόγο του Θεού, και αυτό τον οδήγησε να μην αγαπά το Θεό και επομένως να περιφρονεί τον πλησίον του. Ο Λόγος του Θεού είναι μια ζωντανή δύναμη, ικανή να αλλάξει τις καρδιές και να μας οδηγήσει πάλι στο Θεό. Όταν κλείνουμε την καρδιά μας στο δώρο του Λόγου του Θεού, καταλήγουμε να κλείνουμε την καρδιά μας στο δώρο που αποτελούν οι αδελφοί και οι αδελφές μας.
Αγαπημένοι φίλοι, η Τεσσαρακοστή είναι η ευνοϊκή περίοδος για ανανεώσουμε τη συνάντησή μας με το Χριστό, ζωντανό στο Λόγο του, στα Μυστήρια και στον πλησίον μας. Ο Κύριος, που νίκησε τους Πειρασμούς του Διαβόλου κατά τις σαράντα ημέρες στην έρημο, μας δείχνει το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουμε. Είθε να μας οδηγήσει το Άγιο Πνεύμα σε μια πραγματική διαδρομή μεταστροφής, έτσι ώστε να μπορούμε να ανακαλύψουμε το δώρο του Λόγου του Θεού, να εξαγνιστούμε από την αμαρτία που μας τυφλώνει και να υπηρετήσουμε τον Χριστό που είναι παρών στους αναγκεμένους αδελφούς. Ενθαρρύνω όλους τους πιστούς να εκφράσουν αυτήν την πνευματική ανανέωση συμμετέχοντας στις τελετές και τις δραστηριότητες για την Τεσσαρακοστή που διοργανώνονται από πολλούς Εκκλησιαστικούς Οργανισμούς στα διάφορα μέρη του κόσμου, και με τον τρόπο αυτό να ενισχύσουν την κουλτούρα της συνάντησης στην μία και μοναδική ανθρώπινη οικογένεια. Ας προσευχηθούμε ο ένας για τον άλλο έτσι ώστε, συμμέτοχοι στη νίκη του Χριστού, να ανοίξουμε τις πόρτες μας στους αδύναμους και στους φτωχούς. Μετά από αυτό θα είμαστε σε θέση να βιώσουμε και να μαρτυρήσουμε την πλήρη χαρά του Πάσχα.
Από το Βατικανό, 18 Οκτωβρίου 2016
Εορτή του Αγίου Λουκά του Ευαγγελιστή
Φραγκίσκος