ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
ΥΠΟ ΜΟΡΦΗΝ ΙΔΙΟΒΟΥΛΟΥ
ΤΟΥ ΑΚΡΟΥ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ
ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ
“APERUIT ΙLLIS”
«Άνοιξε τον νου τους»
ΔΙΑ ΤΗΣ ΟΠΟΙΑΣ ΚΑΘΙΕΡΩΝΕΤΑΙ
Η ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
- «Άνοιξε τον νου τους, για να κατανοήσουν τις Γραφές» (Λκ 24,45). Αυτή είναι μια από τις τελευταίες πράξεις που επιτέλεσε ο αναστημένος Κύριος, πριν την Ανάληψή του στους ουρανούς. Εμφανίζεται στους μαθητές ενώ ήταν συναγμένοι, τεμαχίζει μαζί τους τον άρτο και φωτίζει τον νου τους στην κατανόηση των Γραφών. Σε αυτούς τους φοβισμένους και απογοητευμένους ανθρώπους αποκαλύπτει το νόημα του πασχαλινού μυστηρίου: ότι δηλαδή, σύμφωνα με το αιώνιο σχέδιο του Πατέρα, ο Ιησούς έπρεπε να πάθει και να αναστηθεί από τους νεκρούς για να κηρυχθεί στο όνομά του μετάνοια και άφεση αμαρτιών (βλ. Λκ 24,26.46-47)· και υπόσχεται να αποστείλει το Άγιο Πνεύμα που θα τους δώσει τη δύναμη να είναι μάρτυρες αυτού του Μυστηρίου της σωτηρίας (βλ. Λκ 24,49).
Η σχέση μεταξύ του Αναστημένου, της κοινότητας των πιστών και της Αγίας Γραφής είναι άκρως ζωτική για την ταυτότητά μας. Χωρίς τον Κύριο, ο οποίος μας εισάγει σε αυτήν τη σχέση, είναι αδύνατο να κατανοήσουμε σε βάθος την Αγία Γραφή. Όμως είναι εξίσου αληθινό το αντίθετο: χωρίς την Αγία Γραφή είναι αδύνατο να αποκρυπτογραφηθούν τα γεγονότα της αποστολής του Ιησού και της Εκκλησίας του μέσα στον κόσμο. Δικαίως ο Άγιος Ιερώνυμος έγραφε: «Η άγνοια των Γραφών είναι άγνοια του Χριστού» (Σχόλια στον Ησαΐα, Πρόλογος: PL 24,17).
- Με την ολοκλήρωση του έκτακτου Ιωβηλαίου της ευσπλαχνίας, είχα ζητήσει να σκεφτούμε για «μια Κυριακή αφιερωμένη εξ ολοκλήρου στον Λόγο του Θεού, για να κατανοήσουμε τον ανεξάντλητο πλούτο που πηγάζει από τον σταθερό εκείνο διάλογο του Θεού με τον λαό του” (Αποστ. Επιστολή Misericordia et misera, 7). Η αφιέρωση με ιδιαίτερο τρόπο μιας Κυριακής του λειτουργικού Έτους στον Λόγο του Θεού, επιτρέπει προπάντων στην Εκκλησία να βιώσει εκ νέου τη χειρονομία του Αναστημένου, ο οποίος χαρίζει και σ’ εμάς τον θησαυρό του λόγου Του ώστε να μπορούμε να είμαστε στον κόσμο αγγελιαφόροι αυτού του ανεξάντλητου πλούτου. Επί του θέματος αυτού, έρχονται στο νου τα διδάγματα του Αγίου Εφραίμ: «Ποιος είναι ικανός, Κύριε, να κατανοήσει όλον τον πλούτο μιας μόνο λέξης από τα λόγια σου; Είναι πολύ περισσότερα αυτά που δεν κατανοούμε, από αυτά που μπορούμε να κατανοήσουμε. Είμαστε ακριβώς όπως οι διψασμένοι που πίνουν από μια πηγή. Ο λόγος σου προφέρει πολλές διαφορετικές όψεις, όπως πολυάριθμες είναι και οι προοπτικές όσων τον μελετούν. Ο Κύριος χρωμάτισε τον Λόγο Του με ποικίλες ομορφιές, ώστε αυτοί που τον ερευνούν να μπορούν να θαυμάσουν αυτό που προτιμούν. Μέσα στον Λόγο του έκρυψε όλους τους θησαυρούς, ώστε ο καθένας από εμάς να βρίσκει έναν πλούτο σ’ αυτό που θαυμάζει (Σχόλια στο Διατεσσάρων, 1,18).
Γι’ αυτό, με την επιστολή αυτή θέλω να απαντήσω στα πολλά αιτήματα, τα οποία έφθασαν σ’ εμένα από τον λαό του Θεού, ώστε σε όλη την Εκκλησία, ενωμένοι και προσηλωμένοι στον ιερό αυτό σκοπό, να μπορούμε να εορτάζουμε την Κυριακή του Λόγου του Θεού. Τώρα πια έχει καταστεί κοινή πρακτική να ζούμε στιγμές, κατά τις οποίες η χριστιανική κοινότητα επικεντρώνεται στη μεγάλη αξία που ο Λόγος του Θεού καταλαμβάνει στην καθημερινή ζωή της. Στις διάφορες τοπικές Εκκλησίες υπάρχει μεγάλος πλούτος πρωτοβουλιών που καθιστά ολοένα και πιο προσιτή την Ιερά Γραφή στους πιστούς, και έτσι τους κάνει να αισθάνονται ευγνώμονες για το πολύτιμο αυτό δώρο, δεσμευόμενοι να το βιώσουν στην καθημερινότητά τους και να δώσουν μαρτυρία γι’ αυτό με υπευθυνότητα και συνέπεια.
Η Β΄ Οικουμενική Σύνοδος του Βατικανού έχει δώσει μεγάλη ώθηση στην εκ νέου ανακάλυψη του λόγου του Θεού δια της δογματικής Διάταξης Dei Verbum. Στις σελίδες αυτές, που αξίζει συνεχώς να μελετώνται και να βιώνονται, προβάλλει με σαφή τρόπο η φύση της Αγίας Γραφής, το γεγονός της μετάδοσής της από γενεά σε γενεά (Κεφ. Β’), η θεοπνευστία της (Κεφ. Γ’) που περιλαμβάνει την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη (Κεφ. Δ’ και Ε’) και η σημασία της για τη ζωή της Εκκλησίας (Κεφ. ΣΤ’). Για να προωθήσει αυτή τη διδασκαλία, ο Βενέδικτος ΙΣΤ’ συνεκάλεσε το 2008 μια Σύναξη της Συνόδου των Επισκόπων με θέμα “Ο λόγος του Θεού στη ζωή και στην αποστολή της Εκκλησίας”, στη συνέχεια της οποίας δημοσίευσε την Αποστολική Παραίνεση Verbum Domini, που αποτελεί ουσιώδη διδασκαλία για τις κοινότητές μας.[1] Στο επίσημο αυτό έγγραφο, με ιδιαίτερο τρόπο, τονίζεται σε βάθος ο μυσταγωγικός χαρακτήρας του λόγου του Θεού, κυρίως όταν στη λατρευτική πράξη αναδεικνύεται ο κατ’ εξοχήν μυστηριακός του χαρακτήρας.[2]
Γι’ αυτό, είναι καλό να μη λείψει ποτέ από τη ζωή του λαού μας αυτή η καθοριστική σχέση με τον ζωντανό Λόγο, τον οποίον ο Κύριος ποτέ δεν κουράζεται να απευθύνει στη Νύμφη του, ώστε αυτή να μπορεί να προοδεύει στην αγάπη και στη μαρτυρία της πίστεως.
- Ως εκ τούτου, καθορίζω να αφιερωθεί στον εορτασμό, τη μελέτη και τη διάδοση του λόγου του Θεού η 3η Κυριακή της Κοινής Περιόδου του Έτους. Έτσι, αυτή η Κυριακή του Λόγου του Θεού θα τοποθετηθεί σε μια κατάλληλη στιγμή εκείνης της περιόδου του έτους, όταν καλούμαστε να ενισχύσουμε τους δεσμούς με τους Εβραίους και να προσευχηθούμε για την ενότητα των Χριστιανών. Δεν πρόκειται για μια απλή χρονική σύμπτωση: εορτάζοντας την Κυριακή του Λόγου του Θεού εκφράζουμε μια οικουμενική αξία, διότι η Αγία Γραφή δείχνει, σε όσους θέλουν να ακούσουν, την πορεία που πρέπει να ακολουθήσουμε για να φθάσουμε σε μιαν αυθεντική και συμπαγή ενότητα.
Οι κοινότητες θα βρουν τον τρόπο να βιώσουν αυτή την Κυριακή με κάποια επισημότητα. Σημαντικό θα είναι, κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας, να ενθρονιστεί το ιερό Ευαγγελιάριο, ώστε να αναδειχτεί στη σύναξη η ρυθμιστική αξία που έχει ο Λόγος του Θεού για τη ζωή των πιστών. Αυτή την Κυριακή θα είναι χρήσιμο να τονιστεί ιδιαιτέρως η διακήρυξή του και να προσαρμοστεί κατάλληλα η ομιλία, ώστε να υπογραμμιστεί η τιμή που αποδίδεται στον Λόγο του Κυρίου. Οι Επίσκοποι θα μπορούν την Κυριακή αυτή να τελέσουν την Ιερή Ακολουθία της χειροθεσίας των Αναγνωστών και να εμπιστευτούν το διακόνημα αυτό σε κάποιο κατάλληλο πρόσωπο, για να υπενθυμίσουν τη σημασία της διακήρυξης του λόγου του Θεού κατά τη Θεία Λειτουργία. Είναι πολύ βασικό, πράγματι, να μην εγκαταλειφθεί καμία προσπάθεια για την προετοιμασία κάποιων πιστών να γίνουν αληθινοί αγγελιαφόροι του Λόγου με μια κατάλληλη επιμόρφωση, όπως είναι ήδη η πρακτική στην περίπτωση των υποδιακόνων ή των έκτακτων λειτουργών της Θείας Μεταλήψεως. Παρομοίως οι Εφημέριοι θα μπορέσουν να βρουν τις μορφές για να επιδώσουν την Αγία Γραφή ή ένα βιβλίο της σε όλη τη σύναξη, έτσι ώστε να αναδειχθεί η σημασία που έχει στην καθημερινή ζωή η συνεχής ανάγνωση, εμβάθυνση και προσευχή με την Αγία Γραφή, με ιδιαίτερη αναφορά στη θεία ανάγνωση (lectio divina).
- Η επιστροφή του λαού του Ισραήλ στην πατρίδα, μετά την εξορία στη Βαβυλωνία, σηματοδοτήθηκε από τη δημόσια ανάγνωση του βιβλίου του Νόμου. Η Βίβλος μάς προσφέρει μια συγκινητική περιγραφή εκείνης της περιόδου στο βιβλίο του Νεεμία. Ο λαός είναι συγκεντρωμένος στην Ιερουσαλήμ, στην πλατεία της Πύλης των Υδάτων, για να ακούσει τον Νόμο. Ο λαός αυτός είχε διασκορπιστεί με την εκτόπιση, αλλά τώρα βρίσκεται συγκεντρωμένος γύρω από την Αγία Γραφή σαν να ήταν «ένας μόνο άνθρωπος» (Νε 8,1). Κατά την ανάγνωση του ιερού βιβλίου, ο λαός «άκουγε προσεκτικά» (Νε 8,3), έχοντας επίγνωση ότι ξαναβρίσκει σε αυτόν τον λόγο το νόημα των συμβάντων που είχε βιώσει. Η αντίδραση στη διακήρυξη εκείνων των λόγων ήταν η συγκίνηση και το κλάμα: «[Οι λευίτες] τους έκαναν προφορική μετάφραση του νόμου του Θεού και τους τον εξηγούσαν, για να καταλαβαίνει όλος ο λαός τι τους διάβαζαν. Ο κυβερνήτης Νεεμίας και ο Έσδρας, ιερέας και γνώστης του νόμου, καθώς και οι λευίτες, που εξηγούσαν το κείμενο, είπαν στον λαό: “Η ημέρα αυτή είναι αφιερωμένη στον Κύριο τον Θεό σας! Δεν είναι ώρα τώρα για κλάματα και πένθη”, διότι όλος ο λαός έκλαιγε ακούγοντας να διαβάζεται ο νόμος. […] “Και μη στενοχωριέστε, διότι η χαρά που δίνει ο Κύριος είναι η δύναμή σας”» (Νε 8,8-10).
Αυτά τα λόγια εμπεριέχουν ένα μεγάλο δίδαγμα. Η Βίβλος δεν μπορεί να είναι παρακαταθήκη μόνο ορισμένων, ούτε και μια συλλογή βιβλίων για λίγους προνομιούχους. Αυτή ανήκει προπάντων στον λαό, ο οποίος συγκαλείται για να ακούσει και να αναγνωρίσει τον εαυτό του σε αυτόν τον Λόγο. Κατά καιρούς, εμφανίζονται τάσεις που επιζητούν να μονοπωλήσουν το ιερό κείμενο περιορίζοντάς το σε κάποιους κύκλους ή σε ομάδες εκλεκτών. Δεν μπορεί να είναι έτσι. Η Αγία Γραφή είναι το βιβλίο του λαού του Κυρίου, ο οποίος, καθώς την ακούει, περνά από τη διασπορά και τη διαίρεση στην ενότητα. Ο λόγος του Θεού ενώνει τους πιστούς και τους καθιστά έναν μόνο λαό.
- Σε αυτή την ενότητα, η οποία γεννιέται από την ακρόαση, οι Ποιμένες κατά πρώτο λόγο έχουν τη μεγάλη ευθύνη να εξηγήσουν την Αγία Γραφή και να βοηθήσουν όλους να την κατανοήσουν. Επειδή αυτή είναι το βιβλίο του λαού, όσοι έχουν την κλήση να είναι λειτουργοί του Λόγου οφείλουν να αισθάνονται έντονα την ανάγκη να τον κάνουν προσιτό στην κοινότητά τους.
Ειδικότερα η ομιλία μετά τα λειτουργικά αναγνώσματα επιτελεί έναν όλως ιδιαίτερο ρόλο, διότι έχει «έναν χαρακτήρα σχεδόν μυστηριακό» (Αποστ. Παραίνεση, Η χαρά του Ευαγγελίου, 142). Συμβάλλοντας στην εμβάθυνση του Λόγου του Θεού, με μια γλώσσα απλή και προσαρμοσμένη σε αυτόν που τον ακούει, η ομιλία επιτρέπει τον ιερέα να βοηθήσει τους πιστούς να ανακαλύψουν την «ομορφιά των εικόνων που ο Κύριος χρησιμοποιούσε για να προτρέψει στην επιτέλεση του καλού» (αυτόθι). Αυτή είναι μια ποιμαντική ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί!
Για πολλούς από τους πιστούς μας, πράγματι, αυτή είναι η μοναδική ευκαιρία που έχουν για να συλλάβουν την ομορφιά του Λόγου του Θεού και να τη δουν να σχετίζεται με την καθημερινή ζωή τους. Είναι αναγκαίο, λοιπόν, να αφιερώνουμε τον κατάλληλο χρόνο για την προετοιμασία της ομιλίας. Δεν μπορούμε να αυτοσχεδιάζουμε τον σχολιασμό των ιερών αναγνωσμάτων. Από εμάς τους ιεροκήρυκες ζητείται να μη μακρηγορούμε πέραν του μέτρου με ομιλίες επίδειξης γνώσεων ή ξένες προς το θέμα. Όταν σταματούμε για να μελετήσουμε και να προσευχηθούμε επάνω στο ιερό κείμενο, τότε είμαστε ικανοί να μιλήσουμε από καρδίας για να αγγίξουμε την καρδιά των προσώπων που μας ακούνε, και έτσι να εκφράσουμε το ουσιώδες που έχουμε συλλάβει και που παράγει καρπούς. Ας μην κουραζόμαστε ποτέ να αφιερώνουμε χρόνο και προσευχή στην Αγία Γραφή, ώστε να γίνεται δεκτή «όχι ως ανθρώπινος λόγος αλλά, όπως πραγματικά είναι, ως Λόγος του Θεού» (Α΄Θεσ 2,13).
Και οι κατηχητές επίσης, λόγω του διακονήματός τους να βοηθούν στην αύξηση της πίστεως, θα πρέπει να αισθάνονται την επείγουσα ανάγκη να ανανεώνονται μέσω της εξοικείωσης και της μελέτης των Αγίων Γραφών. Αυτό θα τους επιτρέψει να καλλιεργήσουν στους ακροατές τους έναν πραγματικό διάλογο με τον Λόγο του Θεού.
- Πριν συναντήσει τους μαθητές του, που ήταν κλεισμένοι σε ένα σπίτι, και ανοίξει το νου τους στην κατανόηση της Αγίας Γραφής (βλ. Λκ 24,44-45), ο Αναστημένος εμφανίζεται σε δύο από αυτούς στον δρόμο που οδηγεί από την Ιερουσαλήμ στην Εμμαούς (βλ. Λκ 24,13-35). Η διήγηση του ευαγγελιστή Λουκά σημειώνει πως αυτό συμβαίνει την ίδια την ημέρα της Αναστάσεως, δηλαδή την Κυριακή. Οι δύο αυτοί μαθητές συζητούν για τα τελευταία γεγονότα του πάθους και του θανάτου του Ιησού. Η πορεία τους σημαδεύεται από τη στενοχώρια και την απογοήτευση για το τραγικό τέλος του Ιησού. Είχαν ελπίσει σε Εκείνον ως Μεσσία ελευθερωτή, και βρίσκονται εμπρός στο σκάνδαλο του Εσταυρωμένου. Με διακριτικότητα, ο ίδιος ο Αναστημένος πλησιάζει και βαδίζει με τους μαθητές, αλλά αυτοί δεν τον αναγνωρίζουν (βλ. στιχ. 16). Κατά τη διάρκεια της πορείας προς την Εμμαούς, ο Κύριος τους κάνει ερωτήσεις, αντιλαμβανόμενος πως δεν έχουν συλλάβει το νόημα του πάθους και του θανάτου του. Τους αποκαλεί ανόητους που η καρδιά τους αργεί να πιστέψει (βλ. στιχ. 25) «και αρχίζοντας από τα βιβλία του Μωυσή και όλων των προφητών, τους εξήγησε όσα αναφέρονταν στις Γραφές για τον εαυτό του (στιχ. 27). Ο Χριστός είναι ο πρώτος ερμηνευτής των Γραφών! Όχι μόνο οι παλαιές Γραφές είχαν προαναγγείλει όσα ο Αυτός θα πραγματοποιούσε, αλλά ο ίδιος θέλησε να είναι πιστός σε εκείνο τον λόγο, για να καταστήσει έκδηλη τη μοναδική ιστορία της σωτηρίας, η οποία βρίσκει στον Χριστό την εκπλήρωσή της.
- Η Βίβλος, ως Αγία Γραφή, μιλάει συνεπώς για τον Χριστό και τον αναγγέλλει ως Αυτόν που έπρεπε να υπομείνει τα Πάθη για να εισέλθει στη δόξα (βλ. στιχ. 26). Όχι μόνο ένα μέρος της, αλλά όλες οι Γραφές μιλούν για Αυτόν. Ο θάνατος και η ανάστασή του δεν μπορούν να κατανοηθούν ορθά χωρίς αυτές. Για τον λόγο αυτό, μια από τις πιο παλαιές ομολογίες πίστεως υπογραμμίζει πως ο Χριστός «πέθανε, σύμφωνα με τις Γραφές, για τις αμαρτίες μας, ότι ενταφιάστηκε και ότι, σύμφωνα με τις Γραφές, αναστήθηκε την τρίτη ημέρα και εμφανίστηκε στον Κηφά» (Α’Κορ 15,3-5). Αφού οι Γραφές μιλούν για τον Χριστό, μας επιτρέπουν να πιστεύουμε ότι ο θάνατος και η ανάστασή του δεν ανήκουν στη μυθολογία, αλλά στην ιστορία, και βρίσκονται στο κέντρο της πίστεως των μαθητών του.
Είναι βαθύς ο δεσμός ανάμεσα στην Αγία Γραφή και την πίστη των Χριστιανών. Επειδή η πίστη προέρχεται από την ακρόαση και η ακρόαση επικεντρώνεται στον Λόγο του Χριστού (βλ. Ρωμ 10,17), η πρόσκληση προς τους πιστούς είναι να αποδίδουν μεγάλη προσοχή και βαρύτητα στην ακρόαση του Λόγου του Κυρίου, τόσο στις λατρευτικές πράξεις, όσο και στην προσωπική προσευχή και περισυλλογή.
- Η συνοδοιπορία του Αναστημένου μαζί με τους μαθητές της Εμμαούς ολοκληρώνεται με τον δείπνο. Ο μυστηριώδης Συνοδοιπόρος αποδέχεται το επίμονο αίτημα που του απευθύνουν οι δύο μαθητές: «Μείνε μαζί μας, διότι πλησιάζει το βράδυ και η ημέρα ήδη τελειώνει» (Λκ 24,29). Κάθονται στο τραπέζι, ο Ιησούς παίρνει τον άρτο, απαγγέλλει την ευλογία, τον τεμαχίζει και τον προσφέρει σ’ αυτούς. Τη στιγμή εκείνη τα μάτια τους ανοίγουν και τον αναγνωρίζουν (βλ. στιχ. 31).
Καταλαβαίνουμε από αυτή τη σκηνή πόσο αδιαχώριστη είναι η σχέση μεταξύ της Αγίας Γραφής και της Θείας Ευχαριστίας. Η Β΄ Σύνοδος του Βατικανού διδάσκει: «Η Εκκλησία απέδιδε ανέκαθεν τιμή προς την Αγία Γραφή όπως έκανε προς το ίδιο το Σώμα του Χριστού, μη παύοντας ποτέ, προπάντων στη Θεία Λειτουργία, να τρέφεται με τον άρτο της ζωής από την τράπεζα τόσο του Λόγου του Θεού όσο και του Σώματος του Χριστού, και να τον προσφέρει στους πιστούς» (Dei Verbum, 21)
Η τακτική ανάγνωση της Αγίας Γραφής και η τέλεση της Θείας Ευχαριστίας μας επιτρέπουν να βλέπουμε τον εαυτό μας ως μέρος ο ένας του άλλου. Ως χριστιανοί είμαστε ένας μόνο λαός που βαδίζει μέσα στην ιστορία, ισχυρός από την παρουσία του Κυρίου ανάμεσά μας, ο οποίος μας μιλά και μας τρέφει. Η ημέρα που αφιερώνουμε στη Βίβλο θέλει να είναι όχι “μια φορά μέσα στο έτος”, αλλά μια φορά για όλο το έτος, διότι έχουμε επείγουσα ανάγκη να αποκτήσουμε εξοικείωση και βαθιά σχέση με την Αγία Γραφή και με τον Αναστημένο, ο οποίος δεν παύει να τεμαχίζει τον Λόγο και τον Άρτο μέσα στην κοινότητα των πιστών. Γι’ αυτό ακριβώς χρειάζεται να αναπτύξουμε μια στενότερη σχέση με την Αγία Γραφή, αλλιώς η καρδιά μένει κρύα και τα μάτια παραμένουν κλειστά, χτυπημένοι καθώς είμαστε από πολλές μορφές τύφλωσης.
Η Αγία Γραφή και τα Ιερά Μυστήρια είναι μεταξύ τους αλληλένδετα. Όταν τα Ιερά Μυστήρια εισάγονται και φωτίζονται από τον Θείο λόγο, αναδεικνύονται σαφέστερα ως το τέρμα μιας πορείας όπου ο ίδιος ο Χριστός ανοίγει τη διάνοια και την καρδιά μας στο να αναγνωρίσουν το σωστικό του έργο. Στο πλαίσιο αυτό, είναι αναγκαίο να μην ξεχνάμε τη διδασκαλία που διατυπώνεται στο βιβλίο της Αποκάλυψης, ότι δηλαδή ο Κύριος στέκεται μπροστά στην πόρτα και χτυπά. Αν κάποιος ακούσει τη φωνή Του και Του ανοίξει, ο Κύριος εισέρχεται για να δειπνήσει μαζί του (βλ. 3,20). Ο Ιησούς Χριστός χτυπά την πόρτα μας διαμέσου της Αγίας Γραφής. Αν ακούσουμε και ανοίξουμε την πόρτα του νου και της καρδιάς, τότε εισέρχεται στη ζωή μας και παραμένει μαζί μας.
- Στην Β’ Επιστολή προς τον Τιμόθεο, η οποία κατά κάποιο τρόπο αποτελεί την πνευματική του διαθήκη, ο Άγιος Παύλος προτρέπει τον πιστό του συνεργάτη να διαβάζει σταθερά την Αγία Γραφή. Ο Απόστολος είναι πεπεισμένος πως «ό,τι βρίσκεται στην Αγία Γραφή είναι εμπνευσμένο από το Πνεύμα του Θεού και είναι ωφέλιμο για τη διδασκαλία της αλήθειας, για τον έλεγχο της πλάνης, για τη διόρθωση των λαθών, για τη διαπαιδαγώγηση σε μια ζωή όπως τη θέλει ο Θεός» (3,16). Αυτή η προτροπή του Παύλου προς τον Τιμόθεο αποτελεί τη βάση επί της οποίας η Συνοδική Διάταξη Dei Verbum πραγματεύεται το μεγάλο θέμα της θεοπνευστίας της Αγίας Γραφής. Από αυτό το θεμέλιο προκύπτει ειδικότερα ο σωστικός σκοπός, η πνευματική διάσταση, και η αρχή της ενσάρκωσης για την Αγία Γραφή.
Υπενθυμίζοντας την προτροπή του Παύλου προς τον Τιμόθεο, η Διάταξη Dei Verbum υπογραμμίζει ότι «τα βιβλία της Γραφής διδάσκουν με βεβαιότητα, με αξιοπιστία και χωρίς πλάνη την αλήθεια την οποία ο Θεός, για τη δική μας σωτηρία, θέλησε να παραδώσει στις Ιερές Γραφές» (αρ. 11). Εφόσον τα ιερά αυτά βιβλία διαπαιδαγωγούν με τελικό σκοπό τη σωτηρία δια της πίστεως στον Χριστό (βλ. Β΄Τιμ 3,15), οι αλήθειες οι οποίες εμπεριέχονται σε αυτά είναι επωφελείς για τη σωτηρία μας. Η Βίβλος δεν είναι μια συλλογή βιβλίων ιστορίας, ούτε ένα χρονογράφημα, αλλά είναι πλήρως στραμμένη στην καθολική σωτηρία του ανθρώπου. Το αναντίρρητο ιστορικό πλαίσιο των βιβλίων που συναποτελούν το ιερό κείμενο, δεν πρέπει να μας κάνει να λησμονήσουμε αυτόν τον πρωταρχικό σκοπό τους: τη σωτηρία μας. Τα πάντα κατευθύνονται σ’ αυτό τον σκοπό που είναι εγγενής της ίδιας της φύσης της Βίβλου, η οποία έχει συντεθεί ως ιστορία της σωτηρίας, όπου ο Θεός μιλά και ενεργεί προκειμένου να συναντήσει όλους τους ανθρώπους και να τους σώσει από το κακό και από τον θάνατο.
Για να επιτύχει αυτόν τον σωστικό σκοπό, η Αγία Γραφή, διά της ενέργειας του Αγίου Πνεύματος, μεταμορφώνει σε Λόγο του Θεού τον λόγο των ανθρώπων, ο οποίος είναι γραμμένος με ανθρώπινο τρόπο (βλ. Dei Verbum, 12). Ο ρόλος του Αγίου Πνεύματος στην Αγία Γραφή είναι θεμελιώδης. Χωρίς την ενέργειά του, ο κίνδυνος να μείνουμε περιορισμένοι μόνο στο γραπτό κείμενο θα ήταν συνεχώς επικείμενος, καθιστώντας εύκολη τη φονταμενταλιστική ερμηνεία, από την οποία πρέπει να μένουμε μακριά για να μην προδώσουμε τον θεόπνευστο, δυναμικό και πνευματικό χαρακτήρα του ιερού κειμένου. Καθώς υπενθυμίζει ο Απόστολος: «Το γράμμα του νόμου οδηγεί στον θάνατο, ενώ το Πνεύμα δίνει ζωή» (Β΄Κορ 3,6). Το Άγιο Πνεύμα, λοιπόν, μεταμορφώνει την Αγία Γραφή σε ζωντανό Λόγο του Θεού, ο οποίος βιώνεται και παραδίδεται στην πίστη του αγίου λαού του.
- Η δράση του Αγίου Πνεύματος δεν αφορά μόνο στον σχηματισμό τη Αγίας Γραφής, αλλά ενεργεί και σε αυτούς που ακούν τον Λόγο του Θεού. Είναι σημαντική η διατύπωση των Συνοδικών Πατέρων, σύμφωνα με την οποία η Αγία Γραφή πρέπει «να διαβάζεται και να ερμηνεύεται υπό το φως του ίδιου Πνεύματος δια του οποίου αυτή έχει γραφεί» (Dei Verbum, 12). Με τον Ιησού Χριστό η αποκάλυψη του Θεού φθάνει στην ολοκλήρωση και την πληρότητά της· εντούτοις, το Άγιο Πνεύμα συνεχίζει τη δράση του. Θα ήταν πράγματι μειωτικό να περιορίσουμε τη δράση του Αγίου Πνεύματος μόνο στη θεόπνευστη φύση της Αγίας Γραφής και στους διαφόρους συγγραφείς της. Είναι συνεπώς αναγκαίο να έχουμε εμπιστοσύνη στη δράση του Αγίου Πνεύματος, καθώς αυτό συνεχίζει με τον δικό του τρόπο να προσφέρει “έμπνευση” κάθε φορά που η Εκκλησία διδάσκει την Αγία Γραφή, όταν το Διδακτικό Σώμα την ερμηνεύει αυθεντικά (βλ. αυτόθι, 10) και όταν ο κάθε πιστός την θέτει ως πνευματικό του κανόνα. Υπό αυτήν την έννοια μπορούμε να κατανοήσουμε τα λόγια του Ιησού όταν, στους μαθητές που δηλώνουν πως έχουν συλλάβει το νόημα των παραβολών του, λέει: «Κάθε γραμματέας που αποδέχτηκε τη βασιλεία του Θεού είναι όμοιος με οικοδεσπότη, ο οποίος βγάζει από το θησαυροφυλάκιό του καινούριους και παλαιούς θησαυρούς» (Μτ 13,52).
- Τέλος, η Συνοδική Διάταξη Dei Verbum διευκρινίζει ότι «τα λόγια του Θεού, που εκφράστηκαν με ανθρώπινες γλώσσες, έγιναν όμοια με τον ανθρώπινο λόγο, όπως ήδη ο Λόγος του αιωνίου Πατέρα, έχοντας προσλάβει την αδυναμία της ανθρώπινης φύσης, έγινε όμοιος του ανθρώπου» (αρ. 13). Μπορούμε να πούμε ότι η Ενσάρκωση του Λόγου του Θεού δίνει μορφή και νόημα στη σχέση ανάμεσα στον Λόγο του Θεού και την ανθρώπινη γλώσσα, με τους ιστορικούς και πολιτισμικούς περιορισμούς της. Είναι στο πλαίσιο αυτού του γεγονότος που παίρνει μορφή η Ιερή Παράδοση, η οποία είναι και αυτή Λόγος του Θεού (βλ. αυτόθι, 9). Συχνά διατρέχουμε τον κίνδυνο να διαχωρίσουμε την Αγία Γραφή από την Ιερή Παράδοση, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε πως από κοινού αποτελούν τη μοναδική πηγή της Αποκάλυψης. Ο γραπτός χαρακτήρας της πρώτης δεν αφαιρεί τίποτε από την ιδιότητά της να είναι ένας πλήρης ζωντανός λόγος· έτσι όπως η ζώσα Παράδοση της Εκκλησίας, η οποία μεταδίδει αδιαλείπτως αυτή την Παράδοση ανά τους αιώνες και από γενεά σε γενεά, κατέχει την Αγία Γραφή ως τον «υπέρτατο κανόνα της πίστεως» (αυτόθι, 21). Εξάλλου, προτού καταστεί γραπτό κείμενο, ο Λόγος του Θεού μεταδόθηκε προφορικά και διατηρήθηκε ζωντανός από την πίστη ενός λαού, ο οποίος τον αναγνώριζε ως την ιστορία του και την πηγή της ταυτότητάς του εν μέσω πολλών άλλων λαών. Η βιβλική πίστη, λοιπόν, θεμελιώνεται επάνω στον ζωντανό λόγο, όχι επάνω σε ένα βιβλίο.
- Όταν η Αγία Γραφή διαβάζεται υπό το ίδιο Πνεύμα με το οποίο γράφηκε, παραμένει πάντοτε νέα. Η Παλαιά Διαθήκη δεν είναι ποτέ πεπαλαιωμένη αφού αποτελεί μέρος της Καινής, διότι τα πάντα μεταμορφώνονται από το μοναδικό Πνεύμα που την εμπνέει. Όλο το ιερό κείμενο κατέχει μια προφητική λειτουργία: αυτή δεν αφορά το μέλλον, αλλά το σήμερα του ανθρώπου που τρέφεται από αυτόν τον λόγο. Ο ίδιος ο Ιησούς το διατυπώνει σαφώς στην αρχή της αποστολής Του: «Σήμερα βρίσκει την εκπλήρωσή της η προφητεία που μόλις ακούσατε» (Λκ 4,21). Όποιος τρέφεται καθημερινά με τον Λόγο του Θεού γίνεται, όπως ο Ιησούς, σύγχρονος των ανθρώπων που συναντά· δεν μπαίνει στον πειρασμό να πέσει σε μια στείρα νοσταλγία για το παρελθόν, ούτε σε χιμαιρικές ουτοπίες για το μέλλον.
Η Αγία Γραφή ασκεί την προφητική της δράση προπάντων σε εκείνον που την ακούει. Αυτή επιφέρει γλυκύτητα και πικράδα. Επανέρχονται στο νου τα λόγια του προφήτη Ιεζεκιήλ όταν, στο κάλεσμα του Κυρίου να φάει τον κύλινδρο του βιβλίου, λέει: «Αισθάνθηκα στο στόμα μου γλυκύτητα σαν μέλι» (3,3). Και ο ευαγγελιστής Ιωάννης στο νησί της Πάτμου βιώνει την ίδια εμπειρία του Ιεζεκιήλ να φάει το βιβλίο, αλλά προσθέτει κάτι ειδικότερο: «Στο στόμα μου ήταν γλυκό σαν μέλι, αλλά όταν το κατάπια πίκρισαν τα σωθικά μου» (Απ 10,10).
Η γλυκύτητα του Λόγου του Θεού μάς ωθεί να τον μοιραζόμαστε με όσους συναντούμε στη ζωή μας, για να εκφράσουμε τη βεβαιότητα της ελπίδας που αυτός εμπεριέχει (βλ. Α΄Πε 3,15-16). Η πικράδα, με τη σειρά της, μας κατακλύζει συχνά, όταν διαπιστώνουμε πόσο δύσκολο είναι για μας να βιώσουμε τον Λόγο του Θεού με συνέπεια ή όταν βλέπουμε ότι αυτός απορρίπτεται, επειδή δεν θεωρείται έγκυρος για να δώσει νόημα στη ζωή. Επομένως, δεν πρέπει ποτέ να προσεγγίζουμε τον Λόγο του Θεού από απλή συνήθεια, αλλά να τρεφόμαστε με αυτόν προκειμένου να ανακαλύψουμε και να ζήσουμε σε βάθος τη σχέση μας με τον Θεό και με τους αδελφούς.
- Μια άλλη πρόκληση την οποία θέτει η Αγία Γραφή είναι αυτή που αφορά τη φιλευσπλαχνία. Ο Λόγος του Θεού υπενθυμίζει διαρκώς την ευσπλαχνική αγάπη του Πατέρα, ο οποίος ζητεί από τα παιδιά του να ζουν με φιλευσπλαχνία. Η ζωή του Ιησού είναι η πλήρης και τέλεια έκφραση αυτής της θεϊκής αγάπης, που δεν κρατά τίποτε για τον ίδιο, αλλά προσφέρει τον εαυτό σε όλους ανεπιφύλακτα. Στην παραβολή του φτωχού Λαζάρου βρίσκουμε μια πολύτιμη ένδειξη. Όταν ο φτωχός Λάζαρος και ο πλούσιος πεθαίνουν, ο τελευταίος, βλέποντας τον φτωχό στην αγκαλιά του Αβραάμ, ζητά να αποσταλεί ο Λάζαρος στα αδέλφια του για να τα νουθετήσει να βιώνουν την αγάπη προς τον πλησίον, ώστε να μην υποστούν και αυτοί τα δικά του βάσανα. Η απάντηση του Αβραάμ είναι αιχμηρή: «Έχουν τα λόγια του Μωυσή και των προφητών· ας υπακούσουν σ’ αυτά» (Λκ 16,29). Να ακούμε τις Ιερές Γραφές για να ασκούμε την ευσπλαχνία: αυτή είναι μια μεγάλη πρόκληση που τίθεται ενώπιόν μας στη ζωή. Ο Λόγος του Θεού είναι σε θέση να ανοίξει τα μάτια μας για να μπορέσουμε να εξέλθουμε από τον ατομικισμό μας, που οδηγεί στην ασφυξία και τη στειρότητα, ενώ ανοίγει διάπλατα τον δρόμο του από κοινού μοιράσματος και της αλληλεγγύης.
- Μια από τις σημαντικότερες στιγμές στη σχέση του Ιησού με τους μαθητές είναι η διήγηση της Μεταμόρφωσης. Ο Ιησούς ανεβαίνει στο βουνό για να προσευχηθεί μαζί με τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη. Οι ευαγγελιστές θυμίζουν πως ενώ η όψη και τα ενδύματα του Ιησού άστραφταν, δύο άνδρες συζητούσαν μαζί του: Ο Μωυσής και ο Ηλίας, οι οποίοι προσωποποιούν αντιστοίχως τον Νόμο και τους Προφήτες, δηλαδή τις Ιερές Γραφές. Η αντίδραση του Πέτρου, εμπρός σε αυτήν τη θέα, είναι γεμάτη από χαρά και θαυμασμό: «Διδάσκαλε, ωραία είναι να μείνουμε εδώ· να φτιάξουμε τρεις σκηνές: μία για σένα, μία για τον Μωυσή και μία για τον Ηλία» (Λκ 9,33). Τη στιγμή εκείνη ένα σύννεφο τους σκέπασε και οι μαθητές φοβήθηκαν.
Η Μεταμόρφωση φέρνει στη μνήμη μας την εορτή της Σκηνοπηγίας, όταν ο Έσδρας και ο Νεεμίας διάβαζαν το ιερό κείμενο στον λαό, μετά την επιστροφή από την εξορία. Ταυτοχρόνως, η Μεταμόρφωση προκαταλαμβάνει τη δόξα του Ιησού προετοιμάζοντας τους μαθητές για το σκάνδαλο του πάθους, δόξα θεϊκή η οποία τονίζεται και από τη νεφέλη που περιβάλλει τους μαθητές, σύμβολο της παρουσίας του Κυρίου. Αυτή η Μεταμόρφωση είναι παρόμοια με εκείνη της Αγίας Γραφής, η οποία υπερβαίνει τον εαυτό της όταν τρέφει τη ζωή των πιστών. Όπως υπενθυμίζει η Μετασυνοδική Αποστολική Παραίνεση Verbum Domini: «Για την αποκατάσταση της σύνδεσης μεταξύ των διαφόρων βιβλικών νοημάτων, είναι καθοριστικό να αντιλαμβανόμαστε το πέρασμα από το γράμμα στο πνεύμα του ιερού κειμένου. Δεν πρόκειται για πέρασμα αυτόματο και αυθόρμητο· απαιτείται μάλλον μια υπέρβαση της κατά γράμμα ερμηνείας» (αρ. 38).
- Στην πορεία της αποδοχής του Λόγου του Θεού, μας συνοδεύει η Μητέρα του Κυρίου, η οποία αναγνωρίστηκε μακαρία, επειδή πίστεψε στην εκπλήρωση αυτού που ο Κύριος της είχε αναγγείλει (βλ. Λκ 1,45). Ο μακαρισμός της Αειπαρθένου Μαρίας προηγήθηκε όλων των μακαρισμών που αναγγέλθηκαν από τον Ιησού για τους φτωχούς, τους θλιμμένους, τους πράους, τους ειρηνοποιούς και αυτούς που διώκονται, διότι είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για οποιονδήποτε άλλο μακαρισμό. Κανένας φτωχός δεν είναι μακάριος επειδή είναι φτωχός· γίνεται μακάριος αν, όπως η Αειπάρθενος Μαρία, πιστεύει στην εκπλήρωση του Λόγου του Θεού. Το υπενθυμίζει ένας μεγάλος μαθητής και διδάσκαλος της Αγίας Γραφής, ο Άγιος Αυγουστίνος: «Κάποιος ανάμεσα στο πλήθος, έχοντας ενθουσιαστεί ιδιαιτέρως, αναφώνησε: “Μακάρια τα σπλάχνα που σε βάσταξαν”. Και Εκείνος: “Μακάριοι μάλλον αυτοί που ακούνε τον Λόγο του Θεού, και τον διαφυλάττουν”. Σαν να λέει: και η μητέρα μου, την οποία εσύ αποκαλείς μακαρία, είναι μακαρία ακριβώς επειδή διαφυλάττει τον Λόγο του Θεού, όχι επειδή σ’ αυτήν ο Λόγος έγινε σάρκα και κατοίκησε ανάμεσά μας, αλλά επειδή διαφυλάττει τον ίδιο τον Λόγο του Θεού διαμέσου του οποίου η ίδια πλάστηκε, και σε αυτήν ενσαρκώθηκε» (Σχόλια στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, 10,3).
Η Κυριακή, η αφιερωμένη στον Λόγο του Θεού, είθε να αυξήσει στον λαό του Θεού τη θρησκευτική και ενδελεχή εξοικείωση με την Αγία Γραφή, έτσι όπως ο ιερός συγγραφέας δίδασκε ήδη κατά τους παλαιούς καιρούς: «Ο λόγος αυτός είναι πολύ κοντά σας· μπορείτε να τον απαγγείλετε με το στόμα και να τον βάλετε στην καρδιά σας, πρέπει όμως και να τον κάνετε πράξη» (Δτ 30,14).
Δόθηκε στη Ρώμη, στη Βασιλική του Αγίου Ιωάννη του Λατερανού, την 30ή Σεπτεμβρίου 2019
Λειτουργική μνήμη του Αγίου Ιερωνύμου, κατά την έναρξη του εορτασμού της 1600ής επετείου της κοίμησής του.
+ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
Μετάφραση: Πέτρος Ανδριώτης
Συνοδική Επιτροπή για τις μεταφράσεις εκκλησιαστικών κειμένων
______________________________
[1] Βλ. AAS 102 (2010), 692-787.
[2] «Ο μυστηριακός χαρακτήρας του Θείου λόγου αφήνεται έτσι να εννοηθεί σε αναλογία προς την πραγματική παρουσία του Χριστού υπό τα Ευχαριστιακά είδη του άρτου και του οίνου. Πλησιάζοντας στην Αγία Τράπεζα και παίρνοντας μέρος στο Ευχαριστιακό συμπόσιο, εμείς κοινωνούμε πραγματικά στο σώμα και το αίμα του Χριστού. Η διακήρυξη του λόγου του Θεού στην ιεροτελεστία συνεπάγεται την αναγνώριση ότι ο ίδιος ο Χριστός είναι παρών και απευθύνεται σ’ εμάς για να τον αποδεχτούμε» (Verbum Domini, 56).